Παιδαγωγική Συνεδρίαση του Συλλόγου καθηγητών 28 Νοεμβρίου 2007
«Άγχος & φοβίες των μαθητών στο σχολείο»
Μ. Μαμασούλα, Δ/ρ Παιδαγωγικής
Οι κυριότερες αιτίες για την εμφάνιση άγχους & φοβίας στα παιδιά είναι:
- Γενετικοί παράγοντες: Γενετική προδιάθεση προς το άγχος όταν παρουσιάζονται ορισμένοι ψυχολογικοί ή κοινωνικοί παράγοντες ή και παράγοντες που συνδέονται με τη λειτουργία του εγκεφάλου και νευροβιολογικές διεργασίες.
- Οικογενειακοί παράγοντες: Τρόποι που η οικογένεια αντιδρά στο στρες, φτωχή οργάνωση, υπερβολική εμπλοκή ή προστασία, αμφιθυμία ως προς την οριοθέτηση, γονείς με άγχος και φόβους.
- Κοινωνικοί παράγοντες: Χαμηλό οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, πολιτισμικές συνθήκες.
- Γεγονότα ζωής: Καθημερινά μικροσυμβάντα ή σημαντικά γεγονότα όπως ασθένεια, θάνατος, αποχωρισμοί, απώλειες.
- Ατομικοί παράγοντες: Ιδιοσυγκρασία του παιδιού, εσωστρέφεια, εξάρτηση από ενήλικους, συμμόρφωση.
- Πιστεύουν πως τα μικρά παιδιά δεν έχουν άγχος και δεν δiνουν ιδιαiτερn σnμασiα.
- Πιστεύουν πως, αν απομακρυνθεi η πηγή άγχους, υποχωρούν αμέσως τα προβλήματα. Δiνοuν έμφασπ στα παράπονα για σωματικές ενοχλήσεις και παραγνωρiζοuν τις συναισθηματικές δυσκολiες.
- Δεν νιώθοuν σίγουροι για το πώς μπορούν να βοηθήσουν ή τι μπορούν να κάνουν. Γι’ αυτό και δεν ρωτάνε μήπως και αναστατώσουν το παιδi περισσότερο.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΓΧΟΥΣ ΚΑΙ ΦΟΒΙΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
1. Εγώ είχα πολύ άγχος, επειδή ο μπαμπάς μου ήταν καθηγητής έλεγε: εσύ πρέπει να γίνεις σημαιοφόρος, και διάβαζε και όλο δεκάρια, και κρι¬τήρια καλά, και καλοί βαθμοί. Και είχα πολύ άγχος.
2. Εγώ για το σχολείο θέλω να πω κάτι: Μια μέρα είχε η αδερφή μου τα γενέθλια και δεν πρόλαβα να μάθω την Ιστορία και είχα πάει στο σχολείο χωρίς να τη διαβάσω. Και με ρωτάει η κυρία γιατί δεν έμαθες το μάθημα και της είπα. Και τότε φώναξε λίγο και φοβήθηκα. Και όταν μας μαλώνει κοιτάνε όλοι άσχημα προς εκείνο το πρόσωπο και νιώθουμε άβολα... μας κοιτάνε τα παιδιά και.. νιώ¬θουμε άβολα.
Οι γνώσεις μας για τις αιτίες και τις θεραπείες των παιδιών με ψυχολογικά προ¬βλήματα αυξήθηκαν σημαντικά. Οι εξηγήσεις από το ίδιο το παιδί για τις σχέσεις του με το περιβάλλον επέτρεψαν τη διερεύνηση παραγόντων στο πλαίσιο αναφο¬ράς του παιδιού και συγκεκριμένα στο σχολείο που το βοηθούν στην αντιμε¬τώπιση πιθανών δυσκολιών.
Στο σχολείο ισχύουν μια σειρά από παραδοχές που σε μεγάλο βαθμό καθορί¬ζουν τις δραστηριότητες των εκπαιδευτικών. Ακολουθούν ορισμένες από τις πα¬ραδοχές που αποδεικνύονται ιδιαίτερα βοηθητικές για τη στήριξη των παιδιών από τους εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο του σχολείου:
1. Οι αιτίες για τη δύσκολη συμπεριφορά του παιδιού στην τάξη είναι και πολλα¬πλές και σύνθετες. Ποικίλλουν ανάλογα με τα ατομικά χαρακτηριστικά του παι¬διού, την οικογενειακή δυναμική, τις κοινωνικές αντιξοότητες, τα διαθέσιμα δί¬κτυα στήριξης στην κοινότητα, το περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος, τους χειρισμούς του εκπαιδευτικού στην τάξη, καθώς και τις πολιτικές που αφορούν το σχολείο.
2. Οι παρεμβάσεις που προτείνονται από τη συνεργασία των ψυχολόγων και των εκπαιδευτικών με τα παιδιά και τις οικογένειές τους προσανατολίζονται στο πλαίσιο όπου εμφανίζεται ή διατηρείται η δύσκολη συμπεριφορά. Όσον αφορά τις «θεραπευτικές» παρεμβάσεις, ακόμα και αν η αιτία ενός προβλήματος αναγνωρίζεται εκτός του σχολικού πλαισίου, το σχολείο παίζει σημαντικό ρόλο. Οι εκπαιδευτικοί ως επαγγελματίες που έχουν σημαντική και καθημερινή επαφή με τα παιδιά θεωρούνται ιδιαίτερα αποτελεσματικοί στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των προβλημάτων άγχους / φοβίας στο σχολείο.
3. Η προληπτική συνεργασία και η έμφαση στην αποφυγή «κρίσεων» αποδεικνύε¬ται ιδιαίτερα αποτελεσματική.
4. Το κομβικό σημείο στη συνεργασία των εκπαιδευτικών είναι η ενθάρρυνση των ίδιων να αναγνωρίσουν τον ρόλο τους ως ατόμων που φροντί¬ζουν τα παιδιά και ως μελών μιας κοινότητας που νοιάζεται γι’ αυτά.
5. Θεωρούμε δεδομένο πως ο ορισμός της δύσκολης συμπεριφοράς που αφορά έννοιες ψυχικής υγείας σε παιδιά και εφήβους εμπεριέχει κοινωνικές, οικονομι¬κές και πολιτικές διαστάσεις.
6. Είναι απαραίτητη η απομάκρυνση από την έμφαση στο Αναλυτικό Πρόγραμμα που υποθέτει πως όλα τα παιδιά το προσεγγίζουν από μια κανονικοποιητική / σταθμισμένη αφετηρία.
7. Η διαδικασία αναγνώρισης και εντοπισμού δυσκολιών στα παιδιά πρέπει να αποφεύγει να ορίσει τα παιδιά ως αγχώδη ή φοβικά, διότι έτσι συνδέεται η αντικειμενικοποίηση των δυσκολιών με πρακτικές απόρριψης των εμπειριών των παιδιών.
Η γνωστική προσέγγιση στην εκπαίδευση είναι σημαντική όχι γιατί είναι ατομική, αλλά γιατί αναζητά και το προσωπικό νόημα των συμμετεχόντων. Με αυτό τον τρόπο συνδέεται και διαπραγματεύε¬ται με κοινωνικά νοήματα. Η συνεργασία των εκπαιδευτικών και του σχολείου με τα παιδιά και τις οικογένειές τους, καθώς και τους φορείς ψυχικής υγείας είναι ση¬μαντικό να στηρίζεται σε μια κατανόηση της ανθρώπινης ζωής μέσω της εκτέλε¬σης του να «είμαστε αυτό που είμαστε», παράλληλα με την προοπτική του «να γι¬νόμαστε συνεχώς».
Ένα σχολείο μπορεί να προσφέρει τη δυνατότητα: α) για αύξηση νέων θετικών αντιδράσεων στα παιδιά που το παρακολουθούν και φοιτούν σ' αυτό, περιορίζο¬ντας τις συνθήκες άγχους ή φοβίας, β) για άνοιγμα του παιδιού σε νέες εμπειρίες μέσα και έξω από τη σχολική τάξη και γ) για γνωστική επεξεργασία αρνητικών και θετικών εμπειριών με συγκεκριμένους βοηθητικούς τρόπους.
Το εύρος των στρατηγικών για τη στήριξη των παιδιών εκτείνεται σε επίπεδο συνολικής πολιτικής του σχολείου, σχολικής τάξης και του ίδιου του εκπαιδευτι¬κού. Η επιλογή των στρατηγικών συναρτάται με τοπικούς παράγοντες, όπως είναι η πολιτική του σχολείου, τα διαθέσιμα αποθέματα, η εμπειρία των εκπαιδευτικών, η πρόσβαση σε γνώση και συστήματα κατανόησης των ίδιων και των παιδιών. Η ποικιλία των προτεινόμενων προσεγγίσεων στο σχολείο σίγουρα αντανακλά την ποικιλία των επαγγελματικών κατανοήσεων για την εμφάνιση της δύσκολης συμπεριφοράς. Ας μην ξεχνάμε πως σε ορισμένες χώρες η αναγνώριση των δυσκολιών άγχους και φοβίας υπό τον όρο «συναισθηματικές και συμπεριφο¬ρικές δυσκολίες» (emotional and behavioural difficulties, EBDs) οδήγησε πολλά παιδιά για αντιμετώπιση των δυσκολιών «τους» εκτός της σχολικής τάξης.
Θεωρούμε σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα ένας εκπαιδευτικός να σκεφτεί
τι «κουβαλά» μέσα του το παιδί κατά τη μαθησιακή διαδικασία. Η ανάπτυξη του παιδιού δεν εξαντλείται στις έννοιες της γραμμικής εξέλιξης, της προόδου και της ωρίμανσης ανάλογα με την ηλικία. Ο προσανατολισμός των εκπαιδευτικών στις πεποιθήσεις των παιδιών και στην έννοια της αυτοεικόνας είναι ιδι¬αίτερα σημαντικός για το πώς το παιδί διαμορφώνει εσωτερικές σχέσεις από αρ¬νητικές ή θετικές εμπειρίες. Οι εκπαιδευτικοί, καθώς συνδέονται με τα παιδιά, εί¬ναι σε θέση να τα βοηθήσουν να αλλάξουν σταδιακά την αντίληψη του εαυτού τους και του κόσμου, δηλαδή τα γνωστικά σχήματα που συγκροτούν, καθώς συμ¬μετέχουν σε διάφορα πλαίσια σχέσεων. Εξαρτάται βέβαια κάθε φορά από το συ¬ναισθηματικό πλαίσιο της σχέσης και τα πραγματολογικά της συγκεκριμένης αλ-ληλεπίδρασης. Η προσαρμογή των παιδιών στο σχολείο, στις κρίσεις των εκπαι¬δευτικών, στην κουλτούρα των συνομηλίκων τους και σε ηθικές επιλογές συνδέο¬νται με χαρακτηριστικά του πώς κατανοούν τις εσωτερικές διεργασίες των ίδιων, και των άλλων. Το άγχος, ο φόβος ή η απόσυρση ενός παιδιού συ-σχετίζεται με αντιλήψεις που εσωτερικεύει και αφορούν τον εαυτό του και τις αρ¬νητικές αντιδράσεις των γύρω του.
Τι μπορεi να κάνει ο εκπαιδευτικός για να βοηθήσει τα παιδιά;
Πρόληψη
- διασφαλiζει πως όλα τα παιδιά παρακολουθούν και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασiα
- δημιουργεi ευχάριστο κλiμα στην τάξη, όπου τα παιδιά νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια
- δεiχνει ευελιξiα στις ανάγκες των παιδιών
- Βοηθά τα παιδιά στην ανάπτυξη των κοινωνικών τους σχέσεων
Έγκαιρη αναγνώριση
Ο εκπαιδευτικός πιθανόν να δυσκολευτεi στην έγκαιρη αναγvώριση, καθώς ορισμένες φορές το άγχος και η φοβiα δεν εκδηλώνονται άμεσα. Βοηθά ωστόσο όταν ο εκπαιδευτικός
- Προσέχει και παρατηρεi το πώς νιώθει το παιδi στο σχολεiο
- Eivαι σε θέση να καταλάβει ποιες απουσiες του παιδιού οφείλονται σε άγχος ή φοβία.
- Έχει τον νου του εξiσου σε όσα παιδιά δεν εκδηλώνουν άμεσα τα συναισθήματά τους.
Πρώιμη παpέμβαση
Η επαφή με τους γονεiς των παιδιών και η διεξοδική συζήτηση είναι απαραίτητες. Επiσης βοηθά:
- η ενθάρρυνση των γονέων γα παρέμβουν ενεργητικά
- η δημιουργiα σχέσεων εμπιστοσύνης με τα παιδιά.
- η ασφαλής υποδοχή του παιδιού στη σχολική τάξη και η σταθερότητα στην οριοθέτηση .
- η στενή συνεργασία με το παιδi για να διαπιστώσει τι το ενοχλεi στο σχολεiο
- η αυξημένη προσοχή για πιθανή θυματοποiηση του παιδιού από συνομηλiκους
- ο προγραμματισμός συγκεκριμένων στόχων και η ενiσχυση του παιδιού.
- εγρήγορση μετά από περiοδο διακοπών
- η ενημέρωση στο σύλλογο των διδασκόντων
- η ενθάρρυνση για τη συμμετοχή του παιδιού και τη βελτiωση των κοινωνικών του ικανοτήτων. Συχνά οι εκπαιδευτικοi αντιμετωπiζουν ένα δiλημμα κατά πόσο να πιέσουν ή όχι το παιδί να συμμετέχει. Εναλλακτική λύση στο δiλημμα αυτό είναι η συμμετοχή του παιδιού σε μικρές ομάδες ή η παρουσiα¬ση εργασιών και η εξέτασή του από κοινού με ένα άλλο παιδί.
- η ευελιξiα στη μάθηση, η αναγνώριση της προσπάθειας του παιδιού για συμμετοχή.
3η Παιδαγωγική συνεδρίαση 7 Μαρτίου 2007
Εισήγηση Μ. Μαμασούλα
Τι λείπει από τα σχολεία μας
Στις 20 'Απριλίου 1999, δύο μαθητές λυκείου στο Κολοράντο της Αμερικής, αφού εισέβαλαν στο σχολείο τους οπλι¬σμένοι σαν αστακοί, σκότωσαν 15, τραυμάτισαν 28 και μετά αυτοκτόνη¬σαν. Σύμφωνα με περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων, πριν σκοτώσουν καθένα από τα θύματά τους, τούς ρωτούσαν επιτα¬κτικά: «Πές μας, γιά ποιό λόγο ζεις; Πες μας, τί νόημα έχει γιά σένα n ζωή;»…
Σε μια βιντεοκασέττα, πού είχαν ετοιμάσει αρκετό καιρό πριν, άφησαν το «μανιφέστο» τους. Ανάμεσα στα άλλα κατηγορούσαν γονείς, σχολείο καί κρά¬τος, γιατί τόσα χρόνια τους «άνέτρε¬φαν» καί τούς «μόρφωναν», ταίζοντάς τους μέ ... κοπριές! Κατήγγελλαν το σά-πιο μοντέλο ζωής, πού έχει στόχο το «φούσκωμα» των μυαλών με ξερές γνώ¬σεις, το γέμισμα της τσέπης, και την ικανοποίηση της κοιλιάς και των υπό την κοιλιά...
'Ένα μήνα μετά το τραγικό γεγονός, ο πατέρας μιας μαθήτριας - θύματος της σφαγής, ο Ντάρελ Σκοτ, μίλησε ενώπιον της Δικαστικής Επιτροπής του Αμερι¬κανικού Κοινοβουλίου. Μεταξύ των άλλων διάβασε και ένα ποίημα. Το είχε γράψει τις προηγούμενες νύχτες, πού δεν μπορούσε να κλείσει μάτι:
Οι νόμοι σας αγνοούν τις βαθύτερες ανάγκες μας
οι λέξεις σας είναι αέρας αδειανός. μας γδύσατε από την κληρονομιά μας.
απαγορεύσατε στα σχολεία την απλή προσευχή.
τώρα πυροβολισμοί γεμίζουν τις αί¬θουσες διδασκαλίας μας
και μονάκριβα Παιδιά μας πεθαί¬νουν¬
αναζnτείτε ολόγυρα απαντήσεις και ρωτάτε «γιατί;».
θεσπίζετε νόμους περιοριστικούς από ζήλο νομοθετικό.
και δεν μπορείτε να καταλάβετε ότι:
ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΕΙΠΕΙ ΚΑΙ ΜΑΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΕΟΣ!
Στις 30 Ίανουαρίου γιορτάζομε τη μνήμη των τριών 'Ιεραρχών. Ή 'Εκκλησία μας τούς επέλεξε ως ιδιαίτερους προστάτες των Γραμμάτων και της Παι¬δείας. Για ποιο λόγο; Σίγουρα όχι γιά νά μήν άκούγονται πυροβολισμοί στίς αθουσες των σχολείων μας, ούτε γιά νά ... ψευτοδιατηρείται μια βιαστική δίλεπτη πρωϊνή «προσευ¬χή», ούτε γιά νά προστεθεί μιά άκόμη ημέ¬ρα σχολικής άργίας. «Προστάτες της Παιδείας» μπορεί νά σημαίνει μόνο, Ότι αναθέτουμε επίσημα στούς Τρείς 'Ιεράρχες, νά όρίζουν τό βα¬σικό «μενού» διατροφής των Παιδιων μας. Καί αυτή η βασική πηγή διατροφής¬ κατά τό άπολυτίκιό τους - είναι «της θε¬ογνωσίας τά νάματα». Mόνo αν πoτιστούν τα παιδιά μας μέ τό ζωντανό νερό χριστιανικής πίστης, αν γαλουχηθούν με τα νάματα της ελληνοχριστιανικής παραδόσεως, τότε μόνο μπορούμε να ελπίζουμε στη νέα γενιά. Θέλουμε αλλαγές στην παιδεία, στα πανεπιστήμια, δυσφορούμε για το άσχημο κλίμα που επικρατεί στα σχολεία μας. Πως θα γίνει καλύτερο, αν από την τηλεόραση και μάλιστα το κρατικό κανάλι της ΕΤ προβάλλονται ντοκυμαντέρ και γίνονται συζητήσεις που απαξιώνουν αξίες και ιδανικά. Όταν θεωρούνται αναχρονιστικά και αντιδημοκρατικά τα υπόλοιπα της θρησκευτικής αγωγής, που απόμειναν στα σχολεία μας. Όταν προβάλλεται με ειρωνεία η διδασκαλία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου σε τάξη του Δημοτικού σχολείου ή το σημαιοστολισμένο προαύλιο, ή η πρωϊνή προσευχή στο σχολείο. Όλοι γνωρίζουμε ότι έχουν εξαφανιστεί από τα βιβλία του Δημοτικού τα ηθοπλαστικά κείμενα, σπάνια υπάρχουν κείμενα ή ποιήματα που αναφέρονται στις μεγάλες γιορτές και στιγμές του Χριστιανισμό και του Ελληνισμού, έχει συντομευτεί η ελληνική ιστορία, απλά αναφέρονται χωρίς να περιγράφονται τα μεγάλα γεγονότα του Βυζαντίου, του 1821, του νέου Ελληνισμού. Πολλές οι συζητήσεις για να βγουν τα θρησκευτικά από το σχολείο, αλήθεια τι τα χρειαζόμαστε; μαθαίνουμε για το Θεό στην εκκλησία…
Έχουν καταργηθεί οι σχολικές γιορτές από τα περισσότερα σχολεία, η χριστουγεννιάτικη γιορτή είναι είδος πολυτελείας, της 25ης φυτοζωεί, της 28ης γίνεται με μοναδικό περιεχόμενο την ανάγνωση των πρακτικών, τον ορισμό του σημαιοφόρου και των παραστατών και τα βραβεία και αριστεία των μαθητών. Ο εκκλησιασμός των μαθητών για κάποια σχολεία είναι αρκετός στη γιορτή των Τριών Ιεραρχών, που πηγαίνουν ελάχιστοι μαθητές και ένας δύο καθηγητές. Με λύπη το λέω, φέτος, παρατηρήθηκε το ίδιο φαινόμενο και στο δικό μας σχολείο.
Κύριοι συνάδελφοι, έγραψε ο μεγάλος Ντοστογιέφσκυ: «Δίχως Θεό όλα επιτρέπονται». Βγάλαμε το Θεό από τα σπίτια μας, τα σχολεία μας, τις ψυχές μας. Γιατί παραπονούμαστε; Γιατί δεν είμαστε ευχαριστημένοι από τα σχολεία, από την παιδεία, από τους μαθητές μας; Δε χαλάσανε τα σχολεία από έλλειψη χρημάτων. Ψυχή χρειάζονται, αξίες, θεσμούς, ιδανικά. Οι αγώνες δε γίνονται με συλλαλητήρια, με μολότωφ και δακρυγόνα. Γίνονται με ψυχή, με καρδιά, με πόνο για το ζητούμενο, με θυσίες και αίμα ψυχής. Γίνονται με ιδρώτα, με προσπάθεια, με ανάλωμα ψυχής, πιστοί στο καθήκον.
Αν εμείς κρατήσουμε, θα γίνουν καλύτερα τα παιδιά μας. Αν εμείς βάλουμε μπροστά τις αξίες, αυτές θα μεταδώσουμε και στους μαθητές μας. Αν είμαστε πιστοί στο καθήκον, υπεύθυνοι, συνεπείς, σωστοί δάσκαλοι θα αναζωπυρώσουμε τις σχεδόν σβηστές εστίες των αξιών και των ιδανικών. Μη ξεχνάμε, έχουμε να κάνουμε με παιδιά, τι πιο όμορφο από τα παιδιά, έχουμε να κάνουμε με αθάνατες ψυχές, με μάτια λαμπερά που μας κοιτάνε και περιμένουν από μας πολλά… Με νέους, εφήβους που αντιγράφουν κάθε μας κίνηση και λόγο και είναι έτοιμοι να μας κρίνουν και να μας κατακρίνουν, αν δε φερθούμε σωστά. Μην τους απογοητεύσουμε. Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από αυτό. Θα στιγματίσουμε όλη τους τη ζωή και έχουμε ευθύνη γι’ αυτό. Καθένας ας κάνει ό,τι μπορεί για να σώσουμε τα παιδιά μας. Καθένας στο πόστο του! «Ψυχή, ψυχή και Νίκη», λέει ο Σολωμός από τον τάφο του.
Αυτή τη στιγμή θα ήθελα να εκφράσω αυτό που νοιώθω γι’ αυτό το σχολείο που με έβαλε ο Θεός και η πολιτεία τα τελευταία πέντε χρόνια. Ήθελα να σας ευχαριστήσω που συμπορευόμαστε μαζί στο δύσκολο έργο μας. Έχουμε ένα καλό σχολείο και πολύ καλά παιδιά. Ίσως δε γνωρίζετε το τι επικρατεί σε άλλα σχολεία και της πόλης μας ακόμη. Μη κρίνουμε αυστηρά τους μαθητές. Είναι παιδιά και ζουν σε μια κοινωνία τόσο αρνητική, επηρεάζονται από τους συμμαθητές τους στα φροντιστήρια, ακούνε μύριες ειρωνείες για το σχολείο τους και για τα ίδια. Δε θα ξεχάσω την απάντηση – τίτλο στην εφημερίδα Πολιτεία, που έδωσε ο Δημήτρης ο Ξυγκάς στην ερώτηση του δημοσιογράφου για τα ειρωνικά σχόλια των μαθητών από άλλα σχολεία: «Δεν είμαστε φλώροι, απλά αγαπάμε τη μουσική». Οι μαθητές μας νοιώθουν περήφανοι για το σχολείο τους. Νοιώθουν περήφανοι και μιλάνε με τα καλύτερα λόγια και για τους καθηγητές τους. Στιγματίζουν όμως και τα αρνητικά μας. Ας προσπαθήσουμε όλοι μαζί να κρατήσουμε ψηλά το επίπεδο των μαθητών μας όχι μόνο στη γνώση, αλλά και στην αρετή, στην ανθρωπιά. Ας προσπαθήσουμε όλοι μαζί να βγάλουμε από αυτό το σχολείο Ανθρώπους.