Franz Joseph Haydn

Φράντς Γιόζεφ Χάυντν

Εργασίες των μαθητών της Β΄ Γυμνασίου:

Αποστολάκη Ε. – Βαλαώρα Ν. – Γκεβεντζέ Σ. – Γούλα Χ.

Ο Αυστριακός συνθέτης Franz Joseph Haydn γεννήθηκε το 1732 στο Ρόραου και πέθανε το 1809 στη Βιέννη. Η συμβoλή του υπήρξε σημαντικότατη στην ανάπτυξη του κλασικού ύφους στην μουσική κατά τον 18 αιώνα. Βοήθησε επίσης στη διαμόρφωση και καθιέρωση της μορφής του κουαρτέτου εγχόρδων και της συμφωνίας.

ΝΕΑΝΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Ο Χάυντν ήταν ο πρώτος γιος γονέων ταπεινής καταγωγής. Ο πατέρας του κατασκεύαζε τροχούς για άμαξες και η μητέρα του, πριν από τον γάμο της ήταν μαγείρισσα των αρχόντων του χωριού. Όταν ο Χάυντν εκδήλωσε τα ασυνήθιστα μουσικά του χαρίσματα, ένας ξάδελφος, διευθυντής χορωδίας από την γειτονική πόλη Χάινμπουργκ, προσφέρθηκε να πάρει το παιδί στο σπίτι του και να το εκπαιδεύσει. Ο Χάυντν, που δεν ήταν ακόμη 6 ετών, εγκατέλειψε το σπίτι του και δεν επέστρεψε σε αυτό παρά μόνο για σύντομες επισκέψεις.

Στο Χάινμπουργκ, ο μικρός Χάυντν τραγουδούσε στην εκκλησιαστική χορωδία, έμαθε να παίζει διάφορα όργανα και απέκτησε καλές βάσεις στην μουσική. Δεν είχε όμως την αγάπη και την φροντίδα που χρειάζεται ένα παιδί και, όπως έλεγε αργότερα, «έτρωγε περισσότερες βουρδουλιές παρά φαγητό».

Η ζωή του άλλαξε ριζικά όταν ήταν 8 ετών. Ο μουσικός διευθυντής του καθεδρικού ναού του Αγίου Στέφανου στη Βιέννη, είχε προσέξει το παιδί σε μια επίσκεψή του στο Χάινμπουργκ και τον προσκάλεσε να υπηρετήσει ως χορωδός στην σημαντικότερη εκκλησία της αυστριακής πρωτεύουσας. Οι γονείς του δέχθηκαν την προσφορά αφού θα εξασφάλιζε στο γιο τους μία ολοκληρωμένη μουσική εκπαίδευση στο σχολείο της χορωδίας και τους ανακούφιζε από την οικονομική επιβάρυνση. Έτσι, το 1740 ο Χάυντν μετοί­κησε στην Βιέννη. Παρέμεινε στο σχολείο για 9 χρόνια, αποκτώντας πρακτική γνώση της μουσικής μέσω των αδιάκοπων εκτελέσεων, αλλά η εκπαίδευσή του στην μουσική θεωρία ήταν πολύ μικρή. Βαθμιαία όμως έχανε την φωνή του και, όταν αυτό έγινε οριστικό, ο διευθυντής, με κάποια πρόφαση, τον απέβαλε από το σχολείο της χορωδίας. Σε ηλικία 17 ετών, εξασφάλιζε ελάχιστα χρήματα για τη διαβίωσή του με παραστάσεις σε χορούς, σερενάτες, εκτέλεση εκκλησιαστικού οργάνου στην κυριακάτικη λειτουργία και διδασκαλία με χαμηλότατη αμοιβή. Παράλληλα, είχε ξεκινήσει μια κοπιαστική πορεία αυτοδιδασκαλίας μέσα από τη μελέτη μουσικών έργων και ιδιαίτερα εκείνων του Μπαχ, καθώς και με τη βοήθεια κορυφαίων εγχει­ριδίων μουσικής θεωρίας. Κατά μια ευτυχή συγκυρία, τον πρόσεξε ο Ιταλός δάσκαλος και συνθέτης Νικολό Πορπόρα, ο οποίος τον δέχθηκε ως ακομπα­νιατέρ για τα μαθήματα τραγουδιού και ως υπηρέτη του με αντάλλαγμα να του διορθώνει τις παρτιτούρες του.

Με επιμονή και με εργατικότητα, ο Χάυντν προόδευε. Τελικά ανέλαβε την διδασκαλία ορισμένων μαθητών της αριστοκρατικής τάξης, οι οποίοι τον σύστησαν στον μουσικόφιλο Αυστριακό Καρλ Γιόζεφ φον Φύνμπεργκ. Στο σπίτι του έπαιζε μουσική δωματίου και έγραψε τα πρώτα κουαρτέτα εγχόρδων, μια μορφή που καλλιέργησε, συνθέτοντας 80 περίπου τέτοια έργα. Συστημένος απότον Φύpνμπεργκ, ο Χάυντν προσελήφθη το 1758 ως μουσικός διευθυντής και συνθέτης μουσικής δωματίου του Βοημού κόμη Μαξιμιλιανού Φερδινάρδου φον Μόρτσιν. Ο Χάυντν ήταν υπεύθυνος για μία ορχήστρα 16 περίπου μουσικών και γι' αυτό το σύνολο έγραψε την πρώτη του συμφωνία. Αυτές οι πρώτες απόπειρες χαρακτηρίζονταν ακόμη από συμβατικότητα, αλλά και από μία φρεσκάδα στην μελωδική έμπνευση που προανήγγελλε τα έργα μιας μελ­λοντικής ιδιοφυίας.

ΥΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΣΤΕΡΧΑΖΥ

Ο Χάυντν έζησε για μικρό διάστημα με τον φον Μόρτσιν, καθώς οι οικονομικές δυσκολίες ανάγκασαν τον πατρόνα του να διαλύσει την ορχήστρα. Σύντομα ο πρίγκιπας Παλ Άνταλ Έστερχαζυ, που είχε ακούσει τα έργα του στον πύργο του Μόρτσιν, τον κάλεσε να ενταχθεί στην ορχήστρα του. Οι Έστερχαζυ ήταν μια από τις πλουσιότερες και ισχυρότερες οικογένειες της αυστριακής αυτοκρατορίας και από τους σημαντικότερους υποστηρικτές της μουσικής και της τέχνης. Ο Παλ Άνταλ διέθετε μία καλά εξοπλισμένη ορχήστρα που έδινε τακτικές συναυλίες στο κάστρο του στο Άιζενστατ, μια μικρή πόλη 48 περίπου χιλιόμετρα από τη Βιέννη. Ο πρίγκιπας διόρισε το 1761 τον σχετικά άγνωστο τότε Χάυντν ως βoηθό του ηλικιωμένου μουσικού διευθυντή, με τα εξής καθήκοντα: να διευθύνει την ορχήστρα, να εκπαιδεύει τους τραγουδιστές, να συνθέτει τα περισσότερα από τα έργα που απαιτούνταν και να υπηρετεί ως υπεύθυνος της μουσικής βιβλιοθήκης, επιθεωρητής των οργάνων και διευθυντής του προσωπικού. Με όλες του τις δυνάμεις υποστήριζε τους υφισταμένους του και χάρη στη φιλικότητα και το χιούμορ του κατάφερνε να διατηρεί καλές σχέσεις τόσο με το προσωπικό όσο και με τους εργοδότες.

Το 1766, ο Χάυντν αναδείχθηκε σε μουσικό διευθυντή στην Αυλή των Έστερχαζυ. Βελτίωσε την ποιότητα και αύξησε το μέγεθος των μουσικών συνόλων του πρίγκιπα, προσλαμβάνοντας πολλούς εκλεκτούς εκτελεστές και τραγουδιστές. Έτσι δημιούργησε μια ατμόσφαιρα γόνιμη για την ανάπτυξη και ωρίμανση της τέχνης του μεγάλου συνθέτη.

Ο Χάυντν φαίνεται πως χαιρόταν αυτήν την πολυάσχολη ζωή και υπηρέτησε τον πρίγκιπα Μίκλος για 30 σχεδόν χρόνια. Δεν ένιωθε αποκομμένος από την πολιτιστική ζωή, καθώς περιοδεύοντες θίασοι παρουσίαζαν έργα επιφανών συγγραφέων στο κάστρο, ενώ παράλληλα εκείνος επισκεπτόταν συχνά την Βιέννη με την ακολουθία του πρίγκιπα. Σ' αυτές τις επισκέψεις ανέπτυξε μία στενή φιλία με τον Μότσαρτ. Το γεγονός ότι ο Μότσαρτ ήταν κατά 24 χρόνια νεώτερός του δεν είχε καμιά σημασία. Ο Μότσαρτ είχε δηλώσει πως είχε μάθει από τον Χάυντν πώς να γράφει κουαρτέτα και αφιέρωσε έξι τέτοια έργα στον «αγαπημένο του φίλο».

Αντίθετα από τον Μότσαρτ, ο Χάυντ γνώρισε τη διεθνή αναγνώριση κατά τη διάρκεια της ζωής του. Τα έργα του εκτελούνταν σε όλη την Ευρώπη και δημοσιεύονταν στην Αυστρία, την Γερμανία, την Ολλανδία, τη Γαλλία, την Αγγλία. Δεχόταν επίσημες παραγγελίες από πολλούς Ευρωπαίους μουσικόφιλους.

ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Το 1790, όταν ο πρίγκιπας Μίκλος πέθανε, τον διαδέχτηκε ο γιος του, πρίγκιπας Άνταλ, που δεν ενδιαφερόταν για τη μουσική και απέλυσε τους περισσότερους αυλικούς μουσικούς. Ο Χάυντν πάντως παρέμεινε και εξακολούθησε να εισπράττει τo μισθό του. Τότε του έγιναν δύο δελεαστικές προτάσεις. Πρώτον, ο βασιλιάς της Νεάπολης του πρότεινε να επισκευθεί την αυλή του και δεύτερον ο βιoλιστής και διοργανωτής κονσέρτων, Γιόχαν Σάλομον, ήλθε από την Αγγλία και του παρείγγειλε με εξαιρετικούς οικονομικούς όρους έξι καινούριες συμφωνίες και 20 μικρότερες συνθέσεις, τις οποίες θα διηύθυνε ο ίδιος ο συνθέτης σε μία σειρά ορχηστριακών κονσέρτων στο Λονδίνο, που θα χρηματοδοτούσε ο Σάλομον. Ο Χάυντν θα έπρεπε επί πλέον να συνθέσει μία καινούρια ιταλική όπερα για το Βασιλικό Θέατρο στο Λονδίνο, με πρόσθετη αμοιβή. Τον συνθέτη τον είλκυσε περισσότερο η αγγλική προσφορά. Θεώρησε πως θα ήταν σπουδαία εμπειρία να συνεργασθεί με μία μεγάλη, άριστα εκπαιδευμένη ορχήστρα και να ζήσει σε ένα από τα πιο μεγάλα μουσικά κέντρα του 18^ου αιώνα.

Απτόητος από τις προειδοποιήσεις των φίλων του, περιλαμβανoμένoυ και του Μότσαρτ, έφυγε για το Λονδίνο. Ανήμερα πρωτοχρονιάς του 1791, έφτασε στην Αγγλία και οι επόμενοι 18 μήνες τον αντάμειψαν και τον αναζωογόνησαν. Οι πολλές νέες γνωριμίες, η γνωριμία του με επιφανείς μουσικούς και ο θαυμασμό ς που του έδειχναν όλοι, είχαν ζωηρό αντίκτυπο στο δημιουργικό του έργο. Οι συμφωνίες που έγραψε για την πρώτη και δεύτερη επίσκεψη του στο Λονδίνο αντιπροσωπεύουν το αποκορύφωμα της ορχηστρικής του δημιουργίας. Η δεξιοτεχνική τους ενορχήστρωση, η αριστοτεχνική επεξεργασία των μουσικών μορφών, η ελεύθερη ροή της μελωδικής έμπνευσης και η αίσθηση του χιούμορ, τον έκαναν πολύ αγαπητό στο βρετανικό ακροατήριo. Η δημοτικότητα των συμφωνιών του είναι φανερή στις διάφορες επωνυμίες που τους δόθηκαν (Surprise, The Clock, Military, Drums Roll). Τον Ιούλιο του 1791 το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης του απέμεινε τον τίτλο του διδάκτορα μουσικής.

Τον Ιούνιο του 1792, ο Χάυντν εγκατέλειψε το Λονδίνο για τη Γερμανία για να μετάσχει, σύμφωνα με την επιθυμία του Έστερχαζυ, ως μέλος της ακολουθίας του στη στέψη του αυτοκράτορα Φραγκίσκου, στην Φρανκφούρτη, του Μάιν. Στο ταξίδι του σταμάτησε στη Βόννη, όπου του σύστησαν τον 22χρονο Mπετόβεν και συννενοήθηκαν να μετοικήσει ο νεαρός συνθέτης στη Βιέννη για να μαθητεύσει πλάι στο Χάυντν.

Στις 29 Ιουλίου έφθασε στη Βιέννη όπου κατάφερε χάρη στα σημαντικά του κέρδη από την Αγγλία να αγοράσει ένα σπίτι και μία έκταση στο Προάστιο Γκούμπεντορφ όπου σήμερα βρίσκεται το Μουσείο Χάυντν. Στη Βιέννη παρέμεινε για λίγο. Οι Άγγλοι θαυμαστές του τον παρότρυναν να επισκεφθεί το Λονδίνο για μία ακόμη φορά και τον Ιανουάριο του 1794 επέστρεψε στην Αγγλία, όπου παρέμεινε έως τον Αύγουστο του 1795.

Η ΟΨΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟΥΣ ΕΣΤΕΡΧΑΖΥ

Το 1791, όταν ο Χάυντν είχε παραστεί στο μνημόσυνο του Χαίντελ στο Λονδίνο, είχε συγκινηθεί βαθιά από τα αριστοτεχνικά ορατόρια του Χαίντελ και απότη λατρεία με την οποία τα υποδεχόταν το αγγλικό ακροατήριο. Αποφασίζοντας να συνθέσει σ' αυτό το είδος, βρήκε ένα κατάλληλο λιμπρέτο, που όπως λέγεται είχε ετοιμάσει για τον Χαίντελ. Αφού εγκαταστάθηκε στη Βιέννη και ανέλαβε πάλι τα καθήκοντά του για τον πρίγκιπα Έστερχαζυ, άρχισε να εργάζεται πάνω στο ορατόριο Δημιουργία.Ο Χάυντν ήταν βαθιά ευσεβής και είχε γράψει αρκετές λειτουργίες για την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Τα χρόνια που αφιέρωσε σ’ αυτό το έργο του ήταν από τα ευτυχέστερα της ζωής του, γιατί ένιωθε την επικοινωνία με το θείο πνεύμα. Τον Απρίλιο του 1798 το ορατόριο παίχθηκε για πρώτη φορά στο πριγκιπικό παλάτι και προκάλεσε βαθιά εντύπωση. Σύντομα παρουσιάστηκε δημόσια με την ίδια ανταπόκριση. Έκτοτε, η Δημιουργίαγνώριζε την ίδια μεγάλη επιτυχία, ενώ τα κέρδη, σύμφωνα με την επιθυμία του συνθέτη, δίνονταν σε φιλανθρωπικά ιδρύματα.

Αυτή η επιτυχία τον ενθάρρυνε να γράψει άλλο ένα ορατόριο που τον απορρόφησε ως το 1801. Το οραρόριο γνώρισε θριαμβευτική επιτυχία τόσο στην Αυλή, όσοκαι στις δημόσιες παραστάσεις. Η όψιμη δημιουργική δραστηριότητα του Χάυντν έδωσε επίσης έξι λειτουργίες, γραμμένες για τον πατρόνα του Έστερχαζυ, που συγκαταλέγονται ανάμεσα στις σημαντικότερες λειτουργίες του 18^ου αιώνα. Εξακολούθησε επίσης να συνθέτει υπέροχα κουαρτέτα εγχόρδων και το 1797 προσέφερε στο αυστριακό έθνος το τραγούδι Gott erhalte Franz Den Kaiser (Ο Θεός σώζει τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο), που αποτέλεσε για περισσότερο από έναν αιώνα αφ' ενός μεν τον εθνικό ύμνο της αυστριακής μοναρχίας, αφ' ετέρου το πατριωτικό τραγούδι Dei.ιtsch/and, Deutsch/and ubera//es (Γερμανία, Γερμανία υπεράνω όλων) στη Γερμανία. Η ίδια μουσική ψάλλεται σήμερα ως προτεσταντικός ύμνος, με ποικίλους τίτλους, στις αγγλόφωνες χώρες. Το τραγούδι αγαπήθηκε τόσο πολύ ώστε ο Χάυντν, αποφάσισε να το χρησιμοποιήσει ως θέμα για παραλλαγές σε ένα από τα περιφημότερα κουαρτέτα του, το Αυτοκρατορικό Κουαρτέτο, έργο 76, αριθμός 3.

Διάφορες τιμές από πολλά μέρη της Ευρώπης χαροποίησαν το συνθέτη στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η Στοκxόλμrι, το Άμστερνταμ, η Αγία Πετρούπολη και το Παρίσι τον ανέδειξαν σε επίτιμο μέλος των μουσικών τους ενώσεων και η γαλλική πρωτεύουσα, μετά την πρεμιέρα της Δημιουργίας,χάραξαν ένα χρυσό μετάλλιο προς τιμήν του. Αλλά ούτε η Αυστρία έμεινε πίσω. Στο χωριό Ρόραου, την γενέτειρά του, υψώθηκε ένα μνημείο για το διάσημο τέκνο του και ο Χάυντν ευτύχησε να το δει. Η πόλη της Βιέννης του απέμεινε το μεγάλο χρυσό μετάλλιο του Σωτήρα και τον ονόμασε επίτιμο πολίτη. Ιδιαίτερα σημαντικό ήταν το βιεννέζικο κονσέρτο του το 1808 για τον εορτασμό των 76 χρόνων του. Η Δημιουργία ερμηνεύθηκε από επιφανείς μουσικούς, εν παρουσία του καταβεβλημένoυ πλέον συνθέτη που είχε μεταφερθεί πάνω σε πολυθρόνα. Ποιήματα διαβάστηκαν προς τιμήν του και, κατά την αναχώρησή του, ο Mπετόβεν γονάτισε και φίλησε τα χέρια του παλαιού του δασκάλου. Αυτή ήταν και η τελευταία δημόσια εμφάνιση του συνθέτη.

Κατά την εισβoλή του Ναπολέοντος, η Βιέννη βομβαρδίστηκε και μια βόμβα έπεσε κοντά στο σπίτι του Χάυντν. Ο Ναπολέον τελικά εγκατέστησε τιμητικό φρουρό έξω από το σπίτι του. Μία στιγμή ευχάριστης ανάπαυλας έζησε ο Χάυντν όταν ένας Γάλλος αξιωματικός, αφού εκδήλωσε τον θαυμασμό του για την μουσική του, τραγούδησε την άρια από την Δημιουργία,που όπως λέγεται έκανε τον συνθέτη να κλαίει από χαρά. Ο Χάυντν πέθανε λίγες μέρες αργότερα. Στον δημόσιο ενταφιασμό του, μέλη του γαλλικού στρατού ενώθηκαν με τους πολιτοφύλακες της Βιέννης για να σχηματίσουν μία γραμμή μπροστά από τη σορό.Η πολιτιστική ελίτ της Βιέννης και υψηλόβαθμoι Γάλλοι αξιωματικοί απέτισαν φόρο τιμής στην ιδιοφυία που προσέφερε τόσα πολλά.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Εφεντάκης Μιχάλης, Λαζούρα Ηλιάννα,

μαθητές της Β΄ Γυμνασίου

Το 1751 συνθέτει την πρώτη του λειτουργία Der Κrumme Τeufel1. Όλα του τα έργα για θέατρο, τις περισσότερες συμφωνίες του και τη μουσική δωματίου τις συνθέτει για τον πρίγκιπα Εστρερχάζι. Στο Λονδίνο κάνει πολλές συμφωνίες και είχε εντυπωσιαστεί πάρα πολύ με την Αγγλία. Επίσης έγραψε το πασίγνωστο Gott erhalte unsem Kaiser που το 1922 γίνεται εθνικός ύμνος της Γερμανίας. Το 1798 και το 1801 έδωσε τις πρώτες εκτελέσεις των δύο μεγάλων έργων, τα ορατόρια: Δημιουργία και Εποχές. Το 1808 έκανε την τελευταία του εμφάνιση στο κοινό σε μια εκτέλεση της δημιουργίας μέσα σε πραγματική αποθέωση και ο Beethoven έτρεξε μπροστά στο κοινό και του φίλησε τα χέρια. Τα έργα του είναι αμέτρητα.

Θέατρο: 1 γερμανική όπερα, 17 ιταλικές όπερες, όπερες για μαριονέττες, σκηνική μουσική

Εκκλησία: 14 λειτουργίες (σολίστ, χορωδία και ορχήστρα), 2 μεγάλα Τe Deum και ένα Stabat Mater (σολίστ, χορωδία και ορχήστρα), προσφορές, άσματα κ.λ.π.

Ορατόρια: Ο γυρισμός του Τωβία (1775), Die Schopfung (Η δημιουργία) (1798), Οι εποχές (1801)

Άλλα φωνητικά έργα: Χορικά και καντάτες κατά περίσταση, ιταλικές καντάτες και άριες για 1 φωνή, 47 γερμανικά λήντερ, 14 αγγλικές άριες, ντούο, τρίο και φωνητικά κουαρτέτα, περίπου 50 κανόνες (2 μέχρι 8 φωνές), διασκευές 450 βρετανικών δημοτικών τραγουδιών.

Συμφωνική Μουσική: 104 συμφωνίες (από τις οποίες καλύτερες είναι οι 12 τελευταίες: επωνομαζόμενες του Λονδίνου), 16 εισαγωγές, Die sieben Worth des Erlosers am Κreuze (είδος μεγάλου συμφωνικού ορατόριου που αποτελείται από 7 σονάτες, εισαγωγή και επίλογο ο Haydn έκανε δύο μεταγραφές: μια για χορωδία και μια δεύτερη για κουαρτέτο εγχόρδων), 35 γερμανικοί χοροί, πολλά καντσέρτα (15 για πιάνο, 8 για βιολί, 5 για βιολοντσέλο, 1 για κοντραμπάσο, 2 για κόρνο, 1 για τρομπέτα, 2 για όμποε, 5 για δύο λύρες da braccio).

Μουσική Δωματίου & Μουσική για solo:

Όργανα: ντιβερτιμέντα, τρίο κλπ. 84 κουαρτέτα εγχόρδων (όπου περιέχονται 7 του έργου 51 πάνω στο έργο Die Sieben Worte), 31 τρίο με πιάνο, 60 σονάτες για πιάνο.