Εκπαιδευτική εκδρομή στην
Κωνσταντινούπολη
με το Σύνολο
της Ελληνικής Παραδοσιακής Μουσικής
Δεκέμβριος 2006
Καλεσμένοι από το Ζωγράφειο Λύκειο της Πόλης
Κωνσταντινούπολη - Instabull
Τον Σεπτέμβρη του 324 π.Χ. ο Κωνσταντίνος αποφάσισε να κάνει την πόλη πρωτεύουσα, εκτιμώντας την εξαιρετική στρατηγική της θέση. Από τότε ονομάστηκε Κωνσταντινούπολη ή απλά Πόλη. H γεωγραφική της θέση επέτρεπε τον έλεγχο του εμπορίου της Μαύρης Θάλασσας με το Αιγαίο και τη Μεσόγειο και σύντομα έγινε κόμβος ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία. Βρίσκονταν κοντά στα μεγάλα κέντρα του ελληνικού πολιτισμού, τα οποία δημιούργησαν τον Βυζαντινό πολιτισμό με την ουσιαστική επίδραση του χριστιανισμού. Την άνοιξη του 330 έγιναν τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης. Την εποχή του Ιουστινιανού η πόλη άλλαξε μορφή, γιατί καταστράφηκε το κεντρικό τμήμα της κατά την διάρκεια της στάσης του Νίκα. Το γεγονός αυτό ήταν η αφορμή για να εφαρμόσει ο αυτοκράτορας ένα μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα. Τότε ιδρύθηκε η Αγία Σοφία και άλλη ναοί, χτίστηκαν νέα δημόσια οικοδομήματα, γέφυρες, υδραγωγεία, δεξαμενές κτλ. Η δυναστεία των Μακεδόνων έδωσε νέα ώθηση στην οικοδομική ανανέωση της Κωνσταντινούπολης. Το 1204 η Πόλη λεηλατήθηκε από τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας. Η Πόλη άλλαξε μορφή, όταν την κατέλαβε και πάλι ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος. Η περίοδος που ακολούθησε ήταν για τη βασιλεύουσα εποχή καλλιτεχνικής και πνευματικής κίνησης. Ενώ στα παλάτια της Πόλης η τέχνη και τα γράμματα γνώριζαν στιγμές ακμής, ολόκληρη η αυτοκρατορία ζούσε στην αγωνία του τέλους της, που θα προκαλούσαν οι Οθωμανοί. Υπολογίζεται ότι τον 6ο αι. ο πληθυσμός της Πόλης έφτανε 1.000.000. Η ρυμοτομία της πόλης καθοριζόταν από την μέση λεωφόρο που την διέσχιζε. Ως αφετηρία είχε τα ανάκτορα όπου βρισκόταν το πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό κέντρο της αυτοκρατορίας, τον Ιππόδρομο και την Αγία Σοφία, περνούσε από τις πλατείες (φόρουμ) του Κωνσταντίνου, του Θεοδοσίου και κατέληγε στην Χρυσή Πύλη. Η λεωφόρος είχε μεγάλη σημασία για την ζωή της Πόλης. Σε αυτήν τελούνταν οι θρίαμβοι των αυτοκρατόρων και των στρατηγών, γι’ αυτό ονομαζόταν και οδός των θριάμβων, εκεί τελούνταν οι μεγάλες θρησκευτικές πομπές.
Το 15ο αι. η Κωνσταντινούπολη κυριεύτηκε από τους Τούρκους και έγινε πρωτεύουσα των Σουλτάνων με το όνομα Ιστανμπούλ. Οι Σουλτάνοι εγκαταστάθηκαν στην Πόλη και αμέσως οι εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά. Ο 16ος και 17ος αι. αποτελούν την κλασική περίοδο της Τουρκικής αρχιτεκτονικής, η οποία επηρεάστηκε πολύ από την Βυζαντινή παράδοση. Σπουδαιότερα οικοδομήματα από το 1700 και μετά, είναι τα παλάτια του Τοπ-Καπί και του Ντολμά-Μπαχτσέ.
Η σημερινή πόλη είναι χωρισμένη σε τρεις ζώνες α) της κυρίως Κωνσταντινούπολης μεταξύ της Προποντίδας και του Κερατίου κόλπου, β) το μπέιογλου, δηλαδή τις δύο συνοικίες Πέραν και Γαλατά μεταξύ Κερατίου κόλπου και Βοσπόρου και γ) το Σκούταρι στην Ασιατική ακτή του Βοσπόρου.
Η κυρίως Κωνσταντινούπολη περιλαμβάνει τις συνοικίες που αντιστοιχούν στην αρχαία πρωτεύουσα και διατηρεί τα κυριότερα βυζαντινά και μουσουλμανικά μνημεία. Στην απέναντι όχθη του Κερατίου, ενωμένες με το προηγούμενο τμήμα με δύο γέφυρες, που κατασκευάστηκαν η μία το 1838 και η άλλη το 1845, βρίσκονται οι νεώτερες συνοικίες, Δυτικής επιδράσεως, που συγκεντρώνουν όλες σχεδόν τις οικονομικές δραστηριότητες α) του Γαλατάκαι β) του Πέραν, στην οποία βρίσκονται τα κυριότερα κτίρια Ευρωπαϊκού τύπου. Το Σκούταρι, τέλος, είναι εμπορικό προάστιο, με σαφώς αστικό χαρακτήρα και με ελάχιστο ενδιαφέρον.
Η Πόλη, χάρη στη θαυμάσια φυσική τοποθεσία της, τη γραφικότητα των παλαιών συνοικιών της, τις μεγάλες ιστορικές αναμνήσεις και τον πλούτοτων μνημείων της, διατηρεί μια γοητεία όσο λίγες πόλεις στον κόσμο και κατέχει μία εξαίρετη θέση στην παγκόσμια ιστορία. Είδε τέσσερις πολιτισμούς: τον Αρχαίο Ελληνικό, τον Ρωμαϊκό, το Βυζαντινό και τον Τούρκικο, και άλλαξε στην πορεία των αιώνων ισάριθμα ονόματα: Βυζάντιο, Αντωνίνα, Κωνσταντινούπολη και Instabull, το οποίο επικρατεί μέχρι σήμερα.
Σιάχου Βάσω & Κολοβάκη Κάτια-Μαρία
Μαθήτριες της Β΄ Λυκείου
Κιζινόπουλος Κώστας, μαθητής Β΄ Γυμνασίου
Από τα αξιοθέατα της Πόλης
Αλεξάκη Σταυρούλα, καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας
Το ανάκτορο του Ντολμά Μπαχτσέ
Η έκφραση Ντολμά Μπαχτσέ σημαίνει « Γεμιστός Κήπος » επειδή το ομώνυμο παλάτι χτίστηκε πάνω στο Βόσπορο αφού γέμισαν τη θάλασσα με χώμα. Πρόκειται για ένα παλάτι του 19ου αιώνα, πάνω ακριβώς στην ακτή. Είναι χτισμένο σε στυλ μπαρόκ και ροκοκό και θυμίζει έντονα αντίστοιχα γαλλικά κτίρια. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι πρόκειται για μικρογραφία του παλατιού των Βερσαλλιών στο Παρίσι.
Όταν πρωτομπαίνει κανείς στο παλάτι, το πρώτο πράγμα που θα δει είναι οι κήποι. Προσπερνώντας αυτό το κομμάτι που έχει στα δεξιά του το Βόσπορο, φτάνουμε στο κυρίως κτίριο. Ο Σουλτάνος Αμπντούλ Μεσίτ έχτισε το Παλάτι του Ντολμά Μπαχτσέ το 1856. Για το σκοπό αυτό προσέλαβε τον Καραμπέτ Μπαλυάν και τον γιο του Νικογό, που ήταν μέλη μιας σημαντικής οικογένειας Αρμενίων αρχιτεκτόνων που τον 19ο αιώνα διακόσμησαν με τα έργα τους τις ακτές του Βοσπόρου. Η περίτεχνη διακόσμηση του Ντολμά Μπαχτσέ προσπαθεί να κρύψει το γεγονός ότι χτίστηκε όταν η Οθωμανική αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή. Ο Σουλτάνος έχτισε το τεράστιο αυτό οικοδόμημα με χρήματα που δανείστηκε από ξένες τράπεζες. Το παλάτι αντιπροσωπεύει την Ευρωπαϊκή και γενικά την πιο «σύγχρονη» πλευρά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Σουλτάνοι μετακόμισαν στο Ντολμά Μπαχτσέ αφού ολοκληρώθηκε η κατασκευή του και δεν επέστρεψαν ποτέ στο Τοπ Καπί που τους φιλοξενούσε για σχεδόν τέσσερις αιώνες.
Μπαίνοντας στο κτίριο, βρισκόμαστε μπροστά σε μια πελώρια αίθουσα με κρυστάλλινους πολυελαίους Μπακκαρά. Πρόκειται για την αίθουσα υποδοχής των επισκεπτών και για το « επίσημο » τμήμα του παλατιού (Σελαμλίκ) το οποίο προοριζόταν μόνο για τους άντρες. Οι γυναίκες και τα παιδιά ζούσαν σε ένα ξεχωριστό τμήμα που ονομαζόταν «Χαρέμι». Σ’ αυτό το τμήμα βρισκόταν επίσης και τα ιδιαίτερα δωμάτια του Σουλτάνου.
Το παλάτι έχει 285 δωμάτια, 43 μεγάλες αίθουσες και έξι Χαμάμ. Τα μεγάλα χαλιά Χερέκε που βλέπει κανείς φτιάχτηκαν ειδικά για το παλάτι. Κάποια δωμάτια έχουν παρκέ με τρία διαφορετικά είδη ξύλου μπλεγμένα το ένα στο άλλο χωρίς να είναι καρφωμένα. Πολλά από τα υφάσματα και τις κουρτίνες προέρχονταν επίσης από το Χερέκε, μια μικρή πόλη 70 χιλιόμετρα ανατολικά της Κωνσταντινούπολης. Υπάρχουν επίσης πολλά πορτρέτα από διάσημους καλλιτέχνες όπως ο Ρώσσος Αιβαζόβσκι.
Ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας, ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, πέθανε στο παλάτι το 1938. Ζούσε στην Άγκυρα, την πρωτεύουσα της Τουρκίας, αλλά συνήθιζε να επισκέπτεται την Κωνσταντινούπολη και να διαμένει στο Ντολμά Μπαχτσέ.
Ο Ιππόδρομος
Ο Ιππόδρομος, το κέντρο της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης, σχεδιάστηκε από το Ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο για τη διεξαγωγή αγώνων και τελετών και επεκτάθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Στο παλιό κέντρο του σήμερα βρίσκεται ένα επίμηκες πάρκο, ενώ ο δρόμος περνάει ακριβώς επάνω από τη διαδρομή που έτρεχαν τα άλογα των αγώνων.
Στο κέντρο του πάρκου βρίσκεται μια χάλκινη στήλη από την εποχή του Κωνσταντίνου του Πορφυρογένητου, ένας αιγυπτιακός οβελίσκος του 150Ο π.χ και μια ελικοειδής στήλη του 48Ο πχ. από το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς.
Τέλος, στο βόρειο άκρο του Ιπποδρόμου έχει τοποθετηθεί μια γερμανική κρήνη, σε ανάμνηση της επίσκεψης του Γουλιέλμου Β' στην Κωνσταντινούπολη το 1895.
Το Μπλε τζαμί
Το πιο διάσημο τζαμί της Κωνσταντινούπολης κατασκευάστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα στη θέση ενός βυζαντινού παλατιού, ύστερα από αίτημα του σουλτάνου Αχμέτ Αγά, μαθητής του διάσημου αρχιτέκτονα Σινάν. Οι έξι μιναρέδες του είχαν προκαλέσει μεγάλη διαμάχη, εφ' όσον μόνο το τζαμί του Μωάμεθ στη Μέκκα είχε τόσο πολλούς. Αρκετά εντυπωσιακό είναι το MahfιI του τζαμιού ,δηλαδή ο θρόνος απ' όπου ο ιμάμης κάνει το κήρυγμά του τις Παρασκευές. Στην αυλή του τζαμιού βρίσκεται ο τάφος του Αχμέτ Α' - του σουλτάνου που εγκατέλειψε την οθωμανική συνήθεια να στραγγαλίζονται οι αντίζηλοι του διαδόχου για το θρόνο.
Τα ανάκτορα του Τοπ Καπί
Είναι ένα απέραντο ανάκτορο 700 στρεμμάτων. Το πρώτο οίκημα των ανακτόρων το έκτισε ο Πορθητής Σουλτάνος Μεχμέτ Β. Επί 400 χρόνια εικοσιπέντε Οθωμανοί Σουλτάνοι έζησαν εδώ και πρόσθεσαν διάφορα οικήματα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα περιφραγμένο από ξηρά και θάλασσα σε τείχη μήκους 5χλμ.
Το 1924 μετατράπηκε σε μουσείο. Με τους ανεκτίμητους θησαυρούς που φυλάσσονται εδώ και με τα έργα τέχνης που εκτίθενται στις αίθουσες του, είναι από τα αξιόλογα μουσεία του κόσμου.
Η Μονή της Χώρας
Η Μονή της Χώρας είναι το σημαντικότερο μνημείο της εποχής των Παλαιολόγων και λόγω του εικονογραφικού προγράμματος των μωσαϊκών παραστάσεων του θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα του Μεσαίωνα.
Η Μονή της Χώρας είναι κτίσμα αρχαίο, υπήρχε τουλάχιστον από το τέλος του τρΙτου αιώνα. Τον έκτο αιώνα ανακαινίστηκε από τον Άγιο Θεόδωρο, θείο της Θεοδώρας, αλλά σε σεισμό του 557 καταστράφηκε. Με τη βοήθεια πάλι του lουστινιανού ξανακτίστηκε νέο, μεγαλύτερο μοναστήρι με τρούλο και εσωτερική διακόσμηση. Κτίστηκαν παράλληλα τρία παρεκκλήσια, λουτρό και νοσοκομείο, ολόκληρο κτιριακό συγκρότημα. Τον ενδέκατο αιώνα, ύστερα από περίοδο παρακμής, αναστήλωσε τη Μονή η Μαρία Δούκαινα, πεθερά του Αλέξιου Α' του Κομνηνού.
Τελευταίος κτήτωρ της Μονής είναι ο Θεόδωρος Μετοχίτης και συνέδεσε το όνομά του με μια από τις πιο μεγάλες εποχές καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αφιέρωσε μεγάλο μέρος της περιουσίας και της ζωής του στην αναστήλωση της Μονής και θεωρείται ο εμπνευστής και ο επόπτης του εκπληκτικού εικονογραφικού προγράμματος.
Σήμερα στο κτιριακό συγκρότημα που περιλαμβάνει τον κύριο ναό, τους δύο νάρθηκες, σώζονται ψηφιδωτά πάνω από τις θαυμάσιες ορθομαρμαρώσεις, ενώ στο παρεκκλήσιο της Αναστάσεως υπάρχουν τοιχογραφίες που σχετίζονται με τα έοχατα και την Ανάσταση. Ο ψηφιδωτός διάκοσμος του ναού και οι τοιχογραφίες του παρεκκλησίου αποτελούν ζωγραφικό υπόμνημα για το ανεβασμένο ποιοτικά επίπεδο, την ιδεολογική κατεύθυνση, την αναβίωση των κλασσικών γραμμάτων, την καλλιτεχνική καταξίωση και το υψηλό ήθος της Αναγεννήσεως των Παλαιολόγων κατά τον δέκατο τέταρτο αιώνα. Σήμερα είναι μουσείο και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες και ωραιότερες πινακοθήκες στον κόσμο.
Αγια Σοφιά
μοναδική ως προς την τεχνοτροπία, τη λειτουργικότητα και το μεγαλείο της
Ο ναός της Αγίας Σοφίας θεωρείται μοναδικός ως προς την τεχνοτροπία, τη λειτουργικότητα και το μεγαλείο του. Ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 537 από τον αυτοκράτορα lουστινιανό. Δέσποζε στην πόλη και είχε τον μεγαλύτερο τρούλο στον κόσμο, μέχρις ότου ο Μιχαήλ Άγγελος κατασκεύασε τον τρούλο του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Ο τρούλος που στηρίζεται σε τέσσερις κολόνες, έχει διάμετρο 30-31μ. και ύψος 55μ. Στα βυζαντινά χρόνια έλεγαν ότι είναι τόσο λεπτός, ώστε τα κεριά στο εσωτερικό του τον κάνουν να λάμπει το βράδυ.
Τέχνη και κάλλος
Όταν περνούσες την κεντρική είσοδο, έμενες θαμπωμένος από τις μακρές σειρές κιόνων. Υψώνονταν άλλοι από πράσινα και άλλοι από πορφυρένια μάρμαρα και ήταν στεφανωμένοι με λευκά κιονόκρανα, που είχαν δαντελωτά σκαλίσματα. Στη μέση ακριβώς του ναού, τέσσερις μεγάλοι στύλοι ενώνονται με αρμονικές αψίδες και στηρίζουν το μεγάλο και βαρύ θόλο, τον τρούλο. Και όμως αυτός φαίνεται σαν να κρέμεται ελαφρά από τον ουρανό με μια αόρατη χρυσή αλυσίδα.
Φως, πολύ φως, μπαίνει παντού. Ο τεράστιος αυτός ναός, παρά τον όγκο του, φαίνεται ελαφρύς με την αρμονία του φωτός και των χρωμάτων, τη χάρη των γραμμών και τον πλούσιο στολισμό...
Ο χριστιανός, λέγει κάποιος βυζαντινός χρονογράφος, αισθανόταν ότι ο Κύριος είναι κάπου εκεί κοντά και ευχαρίστως παραμένει στο ναό αυτόν τον οποίο έφτιαξε ο άνθρωπος σαν κατοικία του Θεού.
Ο Ναός του Ιουστινιανού
Λέγεται, πως ο Θεός φώτισε κάποτε το νου του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, να κτίσει στην Κωνσταντινούπολη μια εκκλησία, που όμοιά της δεν είχε ξαναγίνει.
Ζήτησε λοιπόν και βρήκε δυο ξακουστούς πρωτομάστορες, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο. Έστειλε έπειτα σ’ όλη την αυτοκρατορία, να του στείλουν ό,τι πολύτιμο και ταιριαστό για μια τέτοια πανώρια εκκλησία Κι όλοι στέλνανε αυτά που ζητούσε, μάρμαρα πολύχρωμα, σκαλιστά κιονόκρανα...
Όταν έβαζαν τα θεμέλια της εκκλησίας, ο αυτοκράτορας κάλεσε τον πατριάρχη να διαβάσει την ευχή «Περί συστάσεως εκκλησίας». Ο αυτοκράτορας τόσο πολύ ενδιαφερόταν για το έργο, ώστε το απομεσήμερο δεν αναπαυόταν, αλλά πήγαινε και παρακολουθούσε τους πετροκόπους και τους οικοδόμους. Δούλευαν εκατό μάστορες, καθένας με εκατό τεχνίτες και δέκα χιλιάδες ήταν όσοι εργάζονταν για το κτίσιμο. Πέρα απ' το μισθό, με εντολή του αυτοκράτορα έπαιρναν κάτι σαν φιλοδώρημα δυο φορές την εβδομάδα. Πανύψηλες κολ6νες απ6 πράσινο (οφίτης) και κόκκινο (πορφυρίτης) μάρμαρο βαστούσαν στα κιονόκρανά τους τα δυνατά τόξα. Κι αυτά με τη σειρά τους στήριζαν στη ράχη τους τον τεράστιο τρούλο με τα σαράντα παράθυρα. Όλα τα δοκάρια ήταν δεμένα με σίδερο και στερεωμένα με μολύβι. Τον ασβέστη ανακάτευαν με λάδι, αντί για νερό, ώστε να μείνει στους αιώνες το κτίριο στέρεο και ανθεκτικό. Τα τούβλα έστειλε ο Ιουστινιανός να τα φτιάξουν στη Ρόδο με ελαφρό χώμα, για να είναι πολύ μεγάλα και ίσα στο βάρος. Επάνω τους ήταν χαραγμένη με σφραγίδα η εξής φράση: «Ο Θεός ας είναι στο μέσο της εκκλησίας, κι αυτή ας μην πέσει ποτέ». Τους τοίχους τους στόλισαν με μάρμαρα και βάλανε λείψανα αγίων στις μεγάλες κολόνες. Το δάπεδο ήταν στρωμένο με μάρμαρα σπάνια πρασινωπά, αλλά και στο χρώμα του ροδοπέταλου.
Για να φτιάξουν την αγία Τράπεζα έλιωσαν χρυσό, ασήμι και άλλα μέταλλα. Στην αυλή, μπροστά στην εκκλησία, κτίσανε μια κρήνη για τον προσκυνητή. Πάνω της χάραξαν μια επιγραφή που διαβαζόταν το ίδιο από την αρχή και από το τέλος: ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ "Να πλύνεις τις αμαρτίες σου και όχι μόνο το πρόσωπό σου".
Όταν το έργο τελείωσε έγινε μεγάλη γιορτή. Ο αυτοκράτορας με πομπή έφτασε μπροστά στο ναό. Στάθηκε και κοίταξε με θαυμασμό τη μεγάλη πεντάμορφη εκκλησία. Άπλωσε τα χέρια στον ουρανό και αναφώνησε: ."Δόξα στο Θεό, που με αξίωσε να φτιάξω τέτοιο έργο. Νενίκηκά σε Σολομών!". Έπειτα μοίρασε δώρα και νομίσματα στο λαό.
Η Αγια-Σοφιά είναι αφιερωμένη στη σοφία του Θεού και κτίστηκε για να τιμηθεί η αγάπη του, που δημιούργησε το θαυμαστό κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε.
Η βεβηλωμένη Αγια Σοφιά
Το 1453 το Βυζάντιο και η Πόλη κατακτώνται και η Αγιά Σοφιά γίνεται τζαμί. Ο πρώτος ναός της Ορθοδοξίας έγινε και το πρώτο τζαμί του Μωάμεθ του Β' υπερκαλύπτοντας με ορισμένα δείγματα ισλαμικής τέχνης τα υπέροχα μωσαϊκά της. Συν τω χρόνω προστέθηκαν και τέσσερις μιναρέδες. Έπειτα από πέντε αιώνες στις 24 Οκτωβρίου 1934 με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου το βακούφιον της Αγίας Σοφίας μετετράπη σε Μουσείο.
Η Αγιά Σοφιά στην Πόλη είναι βεβηλωμένη... Στο κέντρο του τρούλου στη θέση που ήταν ο σταυρός του lουστινιανού και του Παντοκράτορα υπάρχει στα τουρκικά η εξής γραφή: "Ο Αλλάχ είναι ο Δημιουργός του Φωτός των Ουρανών και της Γης Φως πάνω σε Φως".
Ακόμα και σήμερα... Με τις πατημασιές του αλόγου του Μωάμεθ αποτυπωμένες στις κολώνες του ναού. Με τη χαρακιά του σπαθιού του να αυλακώνει τη δεξιά κολώνα. Με το αποτύπωμα μιας παλάμης που - κατά τον θρύλο- είναι παλάμη του Μωάμεθ γυρνάς αιώνες πίσω. Αισθάνεσαι ακόμα πως στάζει το αίμα. Λέγεται ότι το άλογο του πορθητή πατούσε στα πτώματα των χιλιάδων Χριστιανών που κατέφυγαν στην Αγιά Σοφιά για να γλιτώσουν...
Ο λαός ποτέ δεν θέλησε να πιστέψει ότι η απώλεια της Αγιά Σοφιάς είναι τελεσίδικη.
Τραγούδια, αφηγήσεις, παραδόσεις δημιούργησαν ένα θρύλο γύρω από τον ναό της του Θεού Σοφίας
Είναι γνωστός ο "Θρήνος της Πόλης":
-Πάψετε το Χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τ' άγια,
παπάδες πάρτε τα ιερά κι σεις κεριά σβηστείτε.
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Και τελειώνει:
«Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μην πολυδακρύζεις,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θάναι».
Μια ιστορία xωρίς τέλος
Το κτίριο της Aγiας Σοφίαs άρχισε να χτίζεται το 532, περίπου έναν μήνα μετά την καταστολή της Στάσnς του Νίκα που απείλησε να ανατρέψει τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και κατά τη διάρκεια της οποίαs πυρπολήθηκε n Μεγάλη Εκκλησία. Η Αγία Σοφία ήταν n υπόσχεση του αυτοκράτορα για την άμεση ανοικοδόμηση της Μεγάλης Εκκλησίας και αρχιτεκτονικά υπήρξε το πρώτο κτίριο το οποίο συνδύασε το τετράγωνο σχέδιο rων παραδοσιακών βασιλικών με τον κεντρικό τρούλο των αυτοκρατορικών κτιρίων, όπως το Πάνθεον της Ρώμης. Οι μηχανικοί Ανθέμιοs από τις Τράλλεις της Λυδίαs και ο Ισίδωροs από τη Miλητo, πoυ ήταν οι διασημότεροι της εποχής, ανέλαβαν την εκτέλεσn του έργου.
Ο lουστινιανός άλλωστε δεν εφείδετο χρημάτων και, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, n εκκλησία κόστισε 145 τόνους χρυσάφι (2 δισεκ. δολάρια σήμερα). Η θέση της εξάλλου ήταν στο κέντρο ενός τεράστιου οικοδομικού συγκροτήματος συνορεύονταs με το Ιερό Παλάτιο και με τον Πατριαρχικό Οίκο.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 553, ένας μεγάλος σεισμός καταπόνησε σημαντικά το νεόδμητο κτίριο και ειδικά τον τρούλο του, και έτσι ο αμέσως επόμενοs σεισμόs, το 557, είχε συνέπεια την πτώση του. Την αναστήλωση πραγματοποίησε ο Ισίδωροs ο Νέοs, ανιψιόs του προηγουμένου, ο οποίος ύψωσε τον τρούλο κατά εννέα μέτρα μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους στιs αψίδες, ενώ κατασκεύασε εσωτερικά αντιστηρίγματα. Ο ναόs κινδύνευσε από πυρκαϊά το 859, ενώ δέκα χρόνια αργότερα ισχυρόs σεισμόs προκάλεσε ρίγμα στην κεντρική αψίδα του. Αλλά n μεγάλη καταστροφή του προκλήθηκε το 1204 με την άλωσn rns Κωνσταντιvούπολnς από τους σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας, οι οποίοι τον λεηλάτησαν κυριολεκτικά και εν συνεχεία τον μετέτρεψαν σε λατινική εκκλησία. Το 1453, όταν οι Οθωμανοί άλωσαν την Κωνσταντινούπολη, μετέτρεψαν τη χριστιανική βασιλική σε τέμενος. Και μόλις το 1935 n τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε ο ναόs να γίνει μουσείο.
Το μυστικό της Αγίας Σοφίας
Σείεται αλλά δεν καταρρέει. Και αν γίνει ένας σεισμός της τάξεως των 7,5 ρίχτερ η Αγία Σοφία ίσως να είναι το μοναδικό κτίριο το οποίο θα μείνει όρθιο στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για ένα τεχνικό επίτευγμα του Ανθεμίου και του Ισιδώρου, οι οποίοι κατέστησαν τον ναό ισχυρό απέναντι στις σεισμικές δονήσεις, ή οι δύο αρχιτέκτονες στάθηκαν απλώς τυχεροί; Για τη απάντηση επιστρατεύεται τώρα η σύγχρονη τεχνολογία. Άλλωστε η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη που διαρκώς κινείται, γιατί βρίσκεται πλησίον του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας. Η Αγία Σοφία στάθηκε όρθια, αν και με επί μέρους βλάβες, μετά το πέρασμα τουλάχιστον 12 μεγάλων σεισμών.
Η Αγία Σοφία έχει ανεγερθεί σε μια γεωγραφική θέση φημισμένη για τη γεωφυσική, πολιτική και θρησκευτική της αστάθεια. Κατά τα τελευταία 40 χρόνια μάλιστα η Κωνσταντινούπολη έχει αποκτήσει πληθυσμό 10 εκατομμυρίων ανθρώπων (από 2 εκατομμύρια), οι περισσότεροι εκ των οποίων ζουν σε μάλλον πρόχειρα κατασκευασμένες πολυκατοικίες, χωρίς ιδιαίτερη αντισεισμική πρόβλεψη. Αντίθετα, η Αγία Σοφία παραμένει ένα από τα σημαντικότερα κτίρια της πόλης, ύψους 55 μέτρων, κατασκευασμένο μόνον από τούβλα και κονίαμα. Είναι λογικό επομένως να αναζητούν οι ιστορικοί, εδώ και δεκαετίες, τους λόγους για τους οποίους αυτό το κτίριο άντεξε στις σεισμικές καταπονήσεις και αν τελικά οι αρχιτέκτονές του είχαν προβλέψει το μεγάλο θέμα των σεισμών.
Ήδη νέα στοιχεία έχουν προκύψει από την έρευνα η οποία διεξάγεται στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον με μοντέλα προσομοίωσης σε υπολογιστές και με χημικές αναλύσεις. Επικεφαλής της ομάδας είναι ένας τούρκος καθηγητής Σεισμομηχανικής, ο κ. Αχμέτ Τσακμάν, με συνεργάτη τον μηχανικό κ. Ρόμπερτ Μαρκ. Τα αποτελέσματά τους είναι εντυπωσιακά. Και λένε σαφώς ότι, αν η Κωνσταντινούπολη χτυπηθεί από σεισμό 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, η Αγία Σοφία μπορεί να σεισθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, όμως θα μείνει όρθια ανάμεσα σε ερείπια. Γιατί όπως φάνηκε στον υπολογιστή η στατική επάρκεια του ναού προέρχεται από τον κτιριακό του πυρήνα και την αρχική κατασκευή του.
Τι είναι αυτό που κάνει τον τρούλο να αντιστέκεται στις ισχυρέs σεισμικές δονήσεις της περιοχής; Νέα στοιχεία για τις πρωτοποριακές μεθόδουs του Avθεμίoυ και του Ισιδώρου φέρνει στο φως έρευνα n οποία διεξάγεται στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.
Στέμμα αψίδων
Σήμερα η Αγία Σοφία έχει καταλήξει ένα συνονθύλευμα από τρούλους, αντερείσματα, μιναρέδες και τείχους αντιστήριξης, που έχουν προστεθεί σε διάφορες εποχές εν ονόματι της θρησκείας ή για λόγους αποκατάστασης. Και παρ' ότι όλα τα οικοδομήματα με τρούλους που χτίζονταν την εποχή εκείνη ήταν κατασκευές με θόλους επάνω σε κυλίνδρους, αντιθέτως η Αγία Σοφία είναι χτισμένη επάνω σε ένα στέμμα από αψίδες.
Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν πλέον ότι οι βυζαντινοί αρχιτέκτονες πρέπει να επικεντρώθηκαν με πολύ μεγάλη προσοχή στα απλά γεωμετρικά μεγέθη και στο- κλασικό πρότυπο του υπάρχοντος Πανθέου στη Ρώμη, για το οποίο ο Ρόμπερτ Μαρκ είχε κάνει ένα μοντέλο στον υπολογιστή, προτού ασχοληθεί με την Αγία Σοφία. Ως εκείνη τη στιγμή λοιπόν οι περισσότεροι ερευνητές πίστευαν ότι τα 40 παράθυρα στην Αγία Σοφία είχαν τοποθετηθεί μόνο για την οπτική εικόνα. Η δική του έρευνα όμως έδειξε ότι προστέθηκαν εκεί για λόγους στατικούς. Γιατί έτσι αποφεύγονται οι ρωγμές. Κατά τον Μαρκ, ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος γνώριζαν ότι η περιοχή γύρω από τον τρούλο ούτως ή άλλως θα «ήθελε», θα είχε την τάση, να ρηγματωθεί κατά μήκος του άξονα των παραθύρων. Γι' αυτό και χρησιμοποίησαν τα παράθυρα ως τεχνητές ρωγμές.
Βυζαντινό τσιμέντο
Αλλά και τα τούβλα και το κονίαμα θεωρείται ότι έχουν συντελέσει πολύ στη θωράκιση του ναού. Τα τούβλα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κατά πολύ ελαφρύτερα και πιο πορώδη από εκείνα που ήταν σε χρήση εκείνη την εποχή σε άλλες κατασκευές. Ο τούρκος καθηγητής μάλιστα θεωρεί ότι είχαν ψηθεί σε
σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω από τους 750 βαθμούς Κελσίου) ώστε να επιτευχθεί η σωστή αντίδραση μεταξύ των υλικών. Παράλληλα, το κονίαμα βρέθηκε να μοιάζει πολύ με το σημερινό γνωστό τσιμέντο (Πόρτλαντ), γεγονός που εξασφαλίζει υψηλή απορροφητικότητα σε περίπτωση σεισμικών δονήσεων.
Η σχέση μάλιστα κονιάματoς και τούβλου συνετέλεσε στην επιπλέον ενίσχυσή του. Γιατί οι κτίστες, προκειμένου να δουλέψουν γρηγορότερα, έβαζαν μεγαλύτερη ποσότητα κονιάματος στους αρμούς ανάμεσα στα τούβλα. «Το αποτέλεσμα είναι να συμπεριφέρονται οι αρμοί σαν ενισχυμένο τσιμέντο», όπως λέει ο κ. Τσακμάν.
Πριν από την Αγία Σοφία οι αρχιτέκτονες έχτιζαν απλώς πολύ ισχυρά κτίρια προκειμένου να επιζήσουν από τους σεισμούς. Ο καθηγητής Αχμέτ Τσακμάν διατυπώνει την τολμηρή ιδέα ότι μπορεί ο Ανθέμιος να είχε κατασκευάσει μια μηχανή προσομοίωσης σεισμών, με αποτέλεσμα να αντιληφθεί ότι οι πιέσεις σε ένα δυναμικό σύστημα είναι ανάλογες με τη μάζα. Άρα το σχέδιό τους να χρησιμοποιήσουν ελαφρύτερα τούβλα και εύκαμπτο κονίαμα αντί για πέτρα ήταν απολύτως λογικό.
Η τελική απάντηση όμως για τη συμπεριφορά της Αγίας Σοφίας απέναντι σε έναν μεγάλο σεισμό ήρθε μετά την τοποθέτηση στο κτίριο, από τούρκους και αμερικανoύς ερευνητές, πολλών μικρών αισθητήρων δόνησης από τα στοιχεία των οποίων κατασκευάστηκε το τρισδιάστατο μοντέλο στον υπολογιστή. Σε σεισμό λοιπόν 7,5 ρίχτερ η Αγία Σοφία θα κινηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό προς τα εμπρός και πίσω, οι κορυφές των αψίδων θα πάρουν τα μεγαλύτερα φορτία, αλλά ο τρούλος θα παραμείνει στη θέση του και η εκκλησία όρθια. Και αν ο σεισμός είναι μεγαλύτερος; Τότε η Κωνσταντινούπολη θα έχει σοβαρότερα προβλήματα να επιλύσει...
ΜΑΡΙΑ θΕΡΜΟΥ
(Από την εφημερίδα Το Βήμα, Κυριακή 10 Δεκεμβρίου 2006)
Επέλεξε η Φιλόλογος κ. Μαδιά Παρασκευή
ΦΑΝΑΡΙ - ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ή Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία είναι ένα από τα αρχαιότερα κέντρα της χριστιανικής εκκλησίας. Ιδρύθηκε ως "επισκοπή Βυζαντίου" από τον Άγιο Απόστολο Ανδρέα. Πρώτος επίσκοπος τοποθετήθηκε από τον Απόστολο Ανδρέα ο Στάχυς, ακολουθούμενος από εικοσιτέσσερις άλλους επισκόπους, με τελευταίο τον Άγιο Μητροφάνη. Με την τραγική πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς Τούρκους το 1453 η διαδικασία της προσαύξησης της δύναμης του Οικουμενικού Πατριάρχη επιταχύνεται. Ο Σουλτάνος ανέλαβε το ρόλο του Βυζαντινού Αυτοκράτορα και επένδυσε την εξουσία του με το κύρος του. Από το Σουλτάνο Μωάμεθ τον Πορθητή ο πρώτος Πατριάρχης μετά την Άλωση Γεννάδιος Σχολάριος κατόρθωσε να εξασφαλίσει σημαντικές παραχωρήσεις για την Εκκλησία. Στον Πατριάρχη δόθηκε εξουσία όχι μόνο θρησκευτική αλλά και πολιτική ως ανώτατη αρχή όλων των ορθόδοξων λαών των υποκείμενων στους Τούρκους, συμπεριλαμβανομένων Σέρβων, Βουλγάρων, Αλβανών και Ελλήνων. Το Πατριαρχείο συνέβαλε στη συντήρηση της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς μαζί με την ορθόδοξη λειτουργική και εκκλησιαστική παράδοση. Εν τούτοις, όταν ξέσπασε τελικά η ελληνική Επανάσταση το 1821 ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ υπό την πίεση του Σουλτάνου αφόρισε τους επαναστάτες. Παρά την ενέργειά του αυτή την ημέρα του Πάσχα του 1821 απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχικού Οίκου, η οποία από τότε παραμένει σφραγισμένη. Σήμερα, για την προστασία των κληρικών του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην είσοδο υπάρχει ανιχνευτής μετάλλων.
Στο κέντρο του Πατριαρχείου βρίσκεται η βασιλική του Αγίου Γεωργίου, που χρονολογείται από το 1720. Στην εκκλησία, όμως, φιλοξενούνται και πολύ παλιότερα κειμήλια και έπιπλα. Ο θρόνος του Πατριάρχη, στα δεξιά του κεντρικού κλίτους, λέγεται ότι είναι βυζαντινός, ενώ ο άμβωνας στα αριστερά είναι διακοσμημένος με σχέδια από ξύλο από τη Μέση Ανατολή και με ορθόδοξες εικόνες. Στο ναό υπάρχουν οι λάρνακες με τα Άγια λείψανα των Αγίων γυναικών, Θεοφανούς, Ευφημίας και Σολομονής. Επίσης υπάρχει τμήμα της κολόνας, όπου έδεσαν τον Ιησού Χριστό και τον μαστίγωσαν.
Από τις ξεχωριστές στιγμές μας στην Πόλη
Η συνάντησή μας
με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, κ. Βαρθολομαίο
Μαμασούλα Μαρία,
Φιλόλογος / Διευθύντρια του Μουσικού Σχολείου Αγρινίου
Η συνάντησή μας με τον Πατριάρχη είχε κανονιστεί στις 5 Δεκεμβρίου το απόγευμα, μετά τον Εσπερινό του Αγίου Νικολάου, στον ομώνυμο Ιερό Ναό, στα Ψωμαθιά. Βρήκαμε την περιοχή, δυσκολευτήκαμε να βρούμε την εκκλησία. Περάσαμε από στενά, βρώμικα δρομάκια, περιπλανηθήκαμε ρωτώντας μικροπωλητές και μαγαζάτορες για τη χριστιανική εκκλησία. Στο μυαλό μας είχαμε μια εκκλησία στολισμένη με λουλούδια, φωταγωγημένη, με κόσμο πολύ, για να τιμήσουν τον Άγιο Νικόλαο και να παρακολουθήσουν έναν πατριαρχικό εσπερινό με τους Άρχοντες του Πατριαρχείου να ψέλνουν. Όμως όλα ήταν τόσο διαφορετικά, που ποτέ δεν τα φανταστήκαμε, τόσο απλά, τόσο απρόσμενα…
Μπήκαμε στον απέριττο, φτωχικό Ναό του Αγίου Νικολάου, που γιόρταζε. Ανάψαμε το κεράκι μας στο νάρθηκα και το τοποθετήσαμε στο τσίγκινο μανουάλι με την άμμο, ασπαστήκαμε τη στολισμένη με λουλούδια εικόνα του Αγίου Νικολάου και προχωρήσαμε στον κυρίως Ναό. Στο ψαλτήρι οι Άρχοντες πρωτοψάλτες του Πατριαρχείου και στον απλό πατριαρχικό θρόνο ο Οικουμενικός Πατριάρχης. Το εκκλησίασμα καμιά τριανταπενταριά άνθρωποι κάθε ηλικίας, άνδρες, γυναίκες, παιδιά. Κατανυκτική η ατμόσφαιρα, εξαίσια η ψαλμωδία. Σε λίγο η ακολουθία του Εσπερινού τελείωσε. Όλοι πήραμε άρτο από το χέρι του Πατριάρχη, μαζί με την ευχή του. Σε λίγο μας κάλεσε κοντά του. - Να δω τα παιδιά από το Αγρίνιο, είπε. Μίλησε μαζί μας απλά, για το σχολείο, για την ΑΕΚ, για τα συμβάντα στην πόλη μας… Μετά την καθιερωμένη φωτογραφία η συζήτηση συνεχίστηκε και ο Παναγιώτατος μας κάλεσε στη διπλανή αίθουσα για ένα ζεστό τσάϊ και νηστίσιμα πολίτικα κουλούρια και γλυκά.
Η ατμόσφαιρα ζεστή στο φτωχικό δωμάτιο, που το ζέσταινε, όχι η αναμμένη σόμπα υγραερίου, αλλά η ανθρώπινη παρουσία με τους λιγοστούς Έλληνες της ενορίας και της περιοχής, που ήλθαν να γιορτάσουν τον Άγιό τους, με το ενοριακό συμβούλιο που έκανε τον απολογισμό του, με τους επισκέπτες από την Ελλάδα και ιδιαίτερα με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, τον προκαθήμενο της Ορθοδοξίας, που έλαμπε μέσα στην απλότητά του. Δεν είχαμε μπροστά μας τον Πατριάρχη με τα λαμπρά του άμφια, με τα κανάλια και τους δημοσιογράφους να παίρνουν συνεντεύξεις, με τα μηνύματά του προς όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Είχαμε μπροστά μας τον Άνθρωπο, τον αγωνιστή, τον Μάρτυρα. Ναι, τον Μάρτυρα. Όπως ακουμπούσε στην ποιμαντορική του ράβδο, σκεπτικός νοιώθαμε ότι σήκωνε στους ώμους του όλα τα προβλήματα και τις δυσκολίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που θέλουν να διώξουν οι Τούρκοι, τη μοίρα και την τύχη του κλήρου της Πόλης, που δεν μπορούν να δηλώσουν την ιερατική τους ιδιότητα και κυκλοφορούν με τα ράσα στην τσάντα για να τα φορέσουν μόνο όταν μπουν μέσα σε εκκλησία. Μόνο στον Πατριάρχη επιτρέπουν οι Τούρκοι να κυκλοφορεί με την ιερατική του ενδυμασία.
Ο Πατριάρχης είναι αυτός που όρισε ο Θεός να σηκώνει στους ώμους του τις ευθύνες της Ρωμιοσύνης, της Ορθοδοξίας, του σύμπαντος κόσμου. Όλος ο ορθόδοξος κόσμος, απανταχού της γης περιμένει απ’ αυτόν τον άνθρωπο, που στέκεται ολομόναχος, να τον ευλογήσει, να τον διδάξει. Πολλοί τον κρίνουν και τον κατακρίνουν, όπως γινόταν πάντα, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο ακολουθεί μια πολιτική. Είναι αυτή η πολιτική που το κράτησε στο Φανάρι για τόσους δύσκολους αιώνες. Είναι η πολιτική, που ο Πατριάρχης γράφει και μιλάει με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη μπορεί κανείς ούτε από μία λέξη να αρπαχτεί και να δημιουργήσει πρόβλημα. Το Πατριαρχείο βρίσκεται υπό κλοιό και αναγκάζεται να «οικονομεί» πολλά. Ανάλογα με τις σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας πρέπει να συμπορεύεται και είναι υποχρεωμένο να διέρχεται εν μέσω αυτών. Μη ξεχνάμε ότι πάντα οι Τούρκοι στον Πατριάρχη ξεσπούσαν. Από τον Γρηγόριο Ε΄ έως σήμερα «σταυρώνουν και κρεμούν» τον κάθε Πατριάρχη.
Το Πατριαρχείο πνίγεται αυτή τη στιγμή από την πέτρα που οι Τούρκοι του έχουν περάσει στο λαιμό. Κανένας δεν μπορεί να αναλάβει υπεύθυνη θέση στο Πατριαρχείο, ούτε νεωκόρος να γίνει, αν δεν έχει γεννηθεί στην Τουρκία και αν δεν είναι Τούρκος υπήκοος. Οι περισσότεροι των Ιεραρχών είναι σε μεγάλη ηλικία, οι νέοι στην Πόλη είναι ελάχιστοι. Όλοι φεύγουν. Σε λίγο δεν θα υπάρχει κανείς να διακονήσει ούτε το Πατριαρχείο, ούτε τις εκκλησίες, ούτε και το γηροκομείο του Μπαλουκλή.
Μέσα στην φτωχική αίθουσα με το ταβάνι έτοιμο να πέσει, με το ξεχασμένο, ποιος ξέρει από πότε, μπουρί σόμπας να αιωρείται στον τοίχο, με τις παλαιές κιτρινισμένες κουρτίνες να κρέμονται περίλυπες στα παράθυρα, νοιώσαμε το μεγαλείο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, αλλά και το σταυρό που σηκώνει. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι γύρω μας, ο Πατριάρχης, οι Αρχιερείς, οι ταπεινοί εφημέριοι, οι επίτροποι, οι γυναίκες και τα κορίτσια που διακονούσαν, όλοι οι πιστοί, είναι αυτοί που αγωνίζονται να κρατήσουν ανοιχτούς τους Ναούς της Πόλης. Σήμερα ο Εσπερινός έγινε στον Άγιο Νικόλαο στα Ψωμαθιά, την άλλη μέρα η Θεία Λειτουργία θα γινόταν σε άλλο Ναό του Αγίου Νικολάου με τους ίδιους ανθρώπους, γιατί οι Τούρκοι κλείνουν τις εκκλησιές που δεν κάνουν ακολουθίες. Ογδόντα Ναοί είναι ανοιχτοί στην Πόλη. Οι Έλληνες που έμειναν είναι μόνο 1743. Οι ίδιοι και οι ίδιοι τρέχουν στις εκκλησιές για να τις κρατήσουν ανοιχτές. Και να σκεφθούμε πόσο δύσκολο είναι να μετακινηθούν σε μια πόλη περίπου 15.000.000 ανθρώπων, να φύγουν από τις δουλειές τους, να βρουν χρόνο να εκτελέσουν τα χριστιανικά τους καθήκοντα, όταν δεν μπορούν ούτε τις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης, Χριστούγεννα και Πάσχα, να γιορτάσουν κανονικά.
Μέσα σ’ αυτή την ατμόσφαιρα πήραμε την πρωτοβουλία να πούμε τα βυζαντινά κάλαντα, «Άναρχος Θεός καταβέβηκεν…» και άλλα τραγούδια για την Πόλη. Όλοι τραγούδησαν μαζί μας και μας χειροκρότησαν. Ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης εις ανάμνηση αυτής της επίσκεψης μας έδωσε το αναμνηστικό που ετοίμασε το Πατριαρχείο για την επίσκεψη του Πάπα Ρώμης στην Κωνσταντινούπολη. Ένα ιδιαίτερο δώρο και ενθύμιο για το Μουσικό Σχολείο Αγρινίου.
Πήραμε για άλλη μια φορά την ευχή και την ευλογία του Πατριάρχη και βγήκαμε για να φύγουμε. Δίπλα μας οι Αρχιερείς και Μητροπολίτες της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, αλλιώτικοι, αγνώριστοι με τα πολιτικά που φορούσαν, πήραν και κείνοι το δρόμο της επιστροφής, του μαρτυρίου, της σιωπηρής ομολογίας, κουβαλώντας στον ώμο το βαρύ σταυρό του χρέους και της θυσίας…
Ο Άγιος Νικόλαος Υψωμαθείων.
Ο Ναός του Αγίου Νικολάου, του ομώνυμου ολιγάνθρωπου συνοικισμού των Υψωμαθείων, ανεγείρεται εκ νέου, κατά την επιγραφή του υπερθύρου του, «πόθω, ζήλω τε αγαστώ των ενοριτών, συνδρομή και δαπάνη χριστεπωνύμων, επ' αρχιθύτου του πρώτου Κωνσταντίου, σοφού προόπνους και κλέους Βυζαντίου...»
Το χάραγμα χρονολογείται από τον Αύγουστο του 1834 και ο αμαθής λιθοξόος, «προδήλως διέστρεψε τη θέση και λέξεων και γραμμάτων και στίχων». Ως προς τη σύνταξη της επιγραφής, εικάζεται ότι αυτή πραγματοποιήθηκε μετά την παραίτηση του Κωνσταντίνου του από Σιναίου και επί πατριαρχείας του διαδόχου του Κωνσταντίνου του Β΄ του από Τυρνόβου.
Σφραγίδα του Αγίου Νικολάου των Υψωμαθείων 1832.
Ο Τρύφων Καραμπεϊνίκωφ, επισκέπτεται το 1593 τον Άγιο Νικόλαο «Ψαμάτια μαχαλετά» και εγχειρίζει στον πατέρα Κλήμεντα τα ελέη του τσάρου. Στον κατάλογο των ναών Κωνσταντινουπόλεως που συνέταξε το 1604 ο Αντώνιος Πατεράκης, ο εξ Αθηνών, καταγράφεται και ο Άγιος Νικόλαος, μαζί με τον Άγιο Γεώργιο, τη Χρυσαληθινή και τον Πολύκαρπο στα Ψωμαθειά. Ο Smith αναφέρει το 1669 το ναό, ο οποίος προσφέρει και το κατά δύναμη στον κατάλογο των κιουρεκτσήδων του 1648 και 1683. η σφραγίδα του ναού, που χρονολογείται από το 1710, είναι η αρχαιότερη από όσες έχουν εντοπιστεί.
Το 1784, δύο χρονια μετα την καταστροφική πυρκαγιά που κατέκαψε μεγάλο μέρος της πόλης, «κατά πατριαρχικήν και συνοδικήν απόφασιν» δανείζει ο Άγιος Νικόλαος Τζιβαλίου στον ταλαιπωρημένο από τη θεομηνία ομώνυμό του ναό της Ψαμμάθου, γρόσια 2.500. Η εκ βάθρων ανοικοδόμηση του Αγίου Νικολάου έγινε το 1834. Σχολείο εδώ ελληνικό, βραχύβιον, αναφέρεται το 1850.
Η είσοδος του αυλόγυρου, το κωδωνοστάσιο και η πρόσοψη του Αγίου Νικολάου.
Αξιόλογες εικόνες διασώζει ο ναός, την επάργυρη εικόνα του πάτρωνος αγίου, εικόνα του Αγίου Δημητρίου, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και από τις δεσποτικές, των Εισοδίων της Θεοτόκου και Ιωάννου του Προδρόμου. Σώζονται ακόμη κώδικες παλαιοί, τα πρακτικά εκκλησιαστικής επιτροπής και κατάστιχο σταθερών κατοίκων της ενορίας, των χρόνων 1874 - 1924. σώζεται επίσης και το μητρώο βακηφίων, του 1892. .
Το Δεκέμβριο του 1975 η ενορία του Αγίου Νικολάου αριθμούqε 15 περίπου οικογένειες, δέκα ο Κυπαρισσας και δώδεκα η Ανάληψη, οι περισσότερες οικογένειες μονομελείς και κατά πλειοψηφία γέροντες, κατά τη μαρτυρία του εφημέριου της ενορίας.
Στο ναό ακόμη διασώζεται η παλαιά τετραμερής αργυρή σφραγίδα του 1832 και νεότερη χάλκινη της εδώ αδερφότητας των προσκυνητών του Αγίου Σάββα. Επιγραφή σε έναν από τους δύο μαρμάρινους κηροστάτες της εκκλησίας, αναφέρεται σε δωρεά του αδερφάτου των καηκτζήδων της περιοχής, με χρονολογία του 1775.
Τα κείμενα είναι από το βιβλίο του Ακύλα Μήλλα, «Σφραγίδες Κωνσταντινουπόλεως»
Προσκυνήματα της Πόλης
ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΕΡΝΩΝ
Ο Ναός των Βλαχερνών υπήρξε το πιο γνωστό και το πιο φημισμένο ιερό της Παvαγίας στην Πόλη, με διαρκή ακτινοβολία σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Τον πρώτο Ναό έκτισε η αυτοκράτειρα Πουλχερία μεταξύ των ετών 450-453, έτος του θανάτου της και μαζί με το Μαρκιανό τον διακόσμησαν. Φαίνεται όμως ότι επί Λέοντος Α' ο Ναός ολοκληρώθηκε και απέκτησε λάμψη, ιδιαίτερα με τη δημιουργία του αγίου λούσματος και του αγιάσματος.
Το ιερό των Βλαχερνών το αποτελούσαν τρία κτήρια: Κεντρική Εκκλησία, Παρεκκλήσιο των Λειψάνων και το Λούσμα. Εδώ εψάλει το 626 ο Ακάθιστος Ύμνος. Το 1867 η περιοχή του αρχαίου Ναού αγοράστηκε από τη συντεχνία των γουναράδων, οι οποίοι έκτισαν πάνω στο αγίασμα ναίσκο. Με την πάροδο του χρόνου προστέθηκαν και άλλα προσκτίσματα και ο αρχαίος ιερός περιτειχισμένος χώρος απέκτησε την όψη που έχει σήμερα με κεντρικό σημείο αναφοράς το αγίασμα.
ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ - ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΠΑΛΟΥΚΛΙΩΤΙΣΣΑ
Το αγιαστικό κέντρο της Ζωοδόχου Πηγής στο Μπαλουκλί, η Παναγία η Μπαλουκλιώτισσα, περιλαμβανει το μοναστήρι, την εκκλησία και το αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής και βρίσκεται στα δυτικά της Κωνσταντινούπολης, έξω από τα χερσαία τείχη. Για την καταγωγή του Ιερού υπάρχουν δυο εκδοχές
1) Η πρώτη, που εξιστορεί ο ιστορικός Προκόπιος, τοποθετείται στιςαρχές του 6ου αιώνα και αναφέρεται στον Ιουστινιανό. Ο lουστινιανός κυνηγούσε σ' ένα θαυμάσιο τοπίο με πολύ πράσινο, νερό και δένδρα. Εκεί, σαν σε όραμα, είδε ένα μικρό παρεκκλήσι, πλήθος λαού κι' έναν ιερέα μπροστά σε μια πηγή. Έίναι η πηγή των θαυμάτων" του είπαν. Και έχτισε εκεί μοναστήρι με υλικά που περίσσεψαν από την Αγια Σοφιά.
2) Ο Νικηφόρος Κάλλιστoc αναφέρει άλλη παράδοση: Ο μετέπειτα Αυτοκράτορας Λέων ο Θράξ (457-474 μ.Χ.), όταν ερχόταν ως απλός στρατιώτης στην Κωνσταντινούπολη, συνάντησε στη Χρυσή Πύλη έναν τυφλό που του ζήτησε νερό. Ψάχνοντας για νερό, μια φωνή του υπέδειξε την πηγή. Όταν θα γινόταν Αυτοκράτορα ς, του είπε η προφητική φωνή, θα έπρεπε να χτίσει δίπλα στην πηγή μια Εκκλησία. Ο Κάλλιστος περιγράφει τη μεγάλη αυτή Εκκλησία με πολλές λεπτομέρειες, αλλά η περιγραφή ταιριάζει περισσότερο στο οικοδόμημα του Ιουστινιανού. Στην αυλή της βρίσκονται οι τάφοι των Οικουμενικών Πατριαρχών. Ο σημερινός Ναός ανεγέρθηκε το 1833 επί Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντίου Α' και εγκαινιάσθηκε μετά δύο χρόνια. Το αγίασμα βρίσκεται στον υπόγειο Ναό και αποτελείται από μαρμαρόκτιστη πηγή, το νερό της οποίας θεωρείται αγιασμένο. Απ' εδώ διαδόθηκε ο τύπος της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής σε όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Είναι αξιοσημείωτο ότι ψηφιδωτή παράσταση της εικόνας σώζεται στον εσωνάρθηκα της Μονής της Χώρας
Το όνομα Μπαλουκλί και ο θρύλος των ψαριών
Το όνομα Μπαλουκλί προέρχεται από την Τουρκική λέξη "baIIk" ("ψάρι") (προφέρεται περίπου μπαλούκ) και σημαίνει "των ψαριών" ή "με τα ψάρια", πιθανότατα λόγω ύπαρξης ψαριών στα νερά της. περιοχής. Για τη μονή του Μπαλουκλί υπάρχει θρύλος για την Άλωση της Πόλης, ο οποίος περιγράφεται ποιητικά από τον Γεώργιο Βιζυηνό:
Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη
την Πόλη την μεγάλη.
Σαράντα μέρες έκαμεν ο 'γούμενος το ψάρι
στα χείλη του να βάλη.
Απ' τες σαράντα κι ύστερα, πεθύμησε να φάγη
τηγανισμένο ψάρι.
-Αν μας φυλάγ' η Παναγιά καθώς μας εφυλάγει,
την Πόλη ποιος θα πάρη;
Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό, τρία ψαράκια πιάνει,
-Θεός να τα βλογήση!
Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ' αργυρό τηγάνι,
για να τα τηγανίση.
Τα τηγανίζ' από την μια, και πά' να τα γυρίση
κι από το άλλο μέρος.
Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση,
και τάχασεν ο γέρος!
-Μην τηγανίζης, γέροντα, και μόσχισε το ψάρι
στην Πόλη την μεγάλη!
Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν πάρει,
μας κόβουν το κεφάλι!
-Στην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού ποδάρια!
Με φαίνεται σαν ψεύμα!
Μ' αν είν’ αλήθεια το κακό, να σηκωθούν τα ψάρια
να πέσουν μες στο ρεύμα!
Ακόμ' ο λόγος βάσταγε, τα ψάρι' απ’ το τηγάνι,
την μια μεριά ψημένα,
πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την λεκάνη,
γερά, ζωντανεμένα.
Ακόμη ως τώρα πλέουνε, κόκκιν' από το μέρος,
όπου τα είχε ψήσει.
Φυλάγουν το Βυζάντιο ν’ αναστηθή κι ο γέρος
να τ' αποτηγανίση.
Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ
ΛΕΩΝΙΔΑΣ Λ. ΣΚΙΑΔΑΣ - ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
"Η Βυζαντινή Μουσική αποτελεί το ωραιότερον ένδυμα της υμνολογίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το πλέον σεμνοπρεπές και θεάρεστον."
Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος
Στην Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα του Βυζαντίου, η χριστιανική θρησκεία ήταν οπλισμένη και στολισμένη με τις περίλαμπρες τέχνες: την εικονογραφία με την ψηφιδογραφία, την αρχιτεκτονική, τη λογοτεχνία με την υμνογραφία και την εκκλησιαστική μουσική. Η εκκλησιαστική μουσική πήρε συγκεκριμένη και καθορισμένη μορφή, όταν αναγνωρίστηκε ο χριστιανισμός σαν κανονική θρησκεία του Ρωμαϊκού κράτους από τον Μ. Κωνσταντίνο (313μ.χ.). Επειδή αναπτύχθηκε στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ονομάστηκε " βυζαντινή μουσική". Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική είναι η πατροπαράδοτη επίσημη μουσική της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και μέχρις ενός σημείου και των υπόλοιπων Ορθόδοξων Εκκλησιών. Η μουσική αυτή, όπως και κάθε άλλη τέχνη, εμφανίστηκε στην αρχή ατελής, εξελίχτηκε όμως και αναπτύχθηκε δια μέσου των αιώνων μέχρι σήμερα.
Η ακμή της βυζαντινής μουσικής μαζί με την υμνολογία των πρώτων αιώνων, αρχίζει από τα τέλη του 7ου αιώνα με τον Ρωμανό τον Μελωδό, τον «Πίνδαρο» της εκκλησιαστικής ποίησης στο Βυζάντιο. Στην Βυζαντινή περίοδο άκμασαν εξαίρετοι μουσικοί και υμνογράφοι, όπως ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο Κοσμάς ο Μελωδός, ο Θεόδωρος ο Στουδίτης, , ο Ιωάννης ο Κουκουζέλης, πρωτοψάλτης του Ι.Ν. της Αγίας Σοφίας, που θεωρείται η μεγαλύτερη μορφή έπειτα από τον Δαμασκηνό, ο Ιωάννης Κλαδάς, λαμπαδάριος της Αγίας Σοφίας κ.ά.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως (1453 μ.Χ.), η βυζαντινή μουσική έμεινε στην ουσία της η ίδια. Οι χριστιανοί συσπειρώθηκαν γύρω από τον Πατριάρχη και το Πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης ήταν ο θρησκευτικός και πολιτικός αρχηγός του γένους. Το Πατριαρχείο, ο Πατριαρχικός Ναός, η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, υπήρξε η κιβωτός όπου το βυζαντινό μέλος βρήκε καταφύγιο και διασώθηκε ως τις μέρες μας. Πρωταρχικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η διαδοχή των αρχόντων πρωτοψαλτών και λαμπαδαρίων της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, που διατήρησαν όλη την λειτουργική και τυπική τάξη και παράδοση από τους χρόνους εκείνους πριν από την άλωση μέχρι σήμερα. Στην περίοδο αυτή διακρίνονται εξαίρετοι μουσικοί: ο Μανουήλ Χρυσάφης, ο Βαλάσιος ο Ιερεύς, ο Γεώργιος Ραιδεστηνός, ο Παναγιώτης Χαλάτσογλου, ο Πέτρος ο Πελοποννήσιος, ο Ιάκωβος ο Πελοποννήσιος, ο Πέτρος ο Βυζάντιος κ.ά.
Στη συνέχεια και μέχρι τον 20ο αι. διακρίνουμε σπουδαίους μουσικούς: τον Πέτρο τον Εφέσιο, τον Θεόδωρο Φωκαέα, τον Παναγιώτη Κηλτζανίδη, τον Γεώργιο Σαρανταεκκλησιώτη, τον Νικόλαο Βλαχόπουλο, τον Γεώργιο Βιολάκη, τον Ιάκωβο Ναυπλιώτη, τον Κωνσταντίνο Πρίγγο, τον Θρασύβουλο Στανίτσα, τον Βασίλειο Νικολαΐδη και τον Λεωνίδα Αστέρη, ο οποίος συνεχίζει σήμερα από τη θέση του άρχοντα πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας την παράδοση των μεγάλων ιεροφαντών της ψαλτικής τέχνης που διακόνησαν ως πρωτοψάλτες στον Πατριαρχικό Ναό.
Η εσωτερική ουσία της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής διακρίνεται για την απλότητα, την σεμνότητα, την ιεροπρέπεια και το μυσταγωγικό κλίμα που δημιουργεί το άκουσμά της. Όσον αφορά την εξωτερική της μορφή, είναι φωνητική (εφόσον εκτελείται με φωνή χωρίς τη συνοδεία οργάνων), μονόφωνη (ταυτόχρονη συμψαλμωδία πολλών φωνών στην ίδια οξύτητα) και συνοδεύεται από το λεγόμενο ισοκράτημα ή "ίσον". Αυτό είναι ένα είδος αρμονίας, το οποίο στηρίζεται στην βάση της μουσικής κλίμακας του αρχικού ήχου ή στην βάση των διαφόρων ήχων που εναλλάσονται κατά την πορεία του μέλους.
Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική είναι τέχνη και επιστήμη. Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι συμφωνούν ότι οι εκκλησιαστικοί ήχοι και γενικά το σύστημα της βυζαντινής μουσικής έχει άμεση σχέση με το αρχαίο ελληνικό σύστημα. Όλοι οι μουσικοί και οι υμνογράφοι από τον 3ο μέχρι και τον 7ο αιώνα, που εμφανίζεται ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ήταν βαθιά ποτισμένοι από την Ελληνική παιδεία και γνώριζαν κατά βάθος την αρχαία ελληνική μουσική, όπως φαίνεται άλλωστε και από τα έργα τους.
Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική στηρίζεται σε μουσικές κλίμακες με ποικιλία μουσικών διαστημάτων. Ως εκ τούτου οι μουσικές κλίμακες διαφέρουν από τις κλίμακες του ευρωπαϊκού μουσικού συστήματος. Οι κλίμακες της βυζαντινής μουσικής διαρθρώνονται σε ένα σύστημα 8 τρόπων, 4 κυρίων και 4 πλαγίων, που αποτελούν την Οκτώηχο και είναι οι: πρώτος, δεύτερος, τρίτος, τέταρτος και οι πλάγιοι τους δηλ.οι: πλάγιος του Α΄, πλάγιος του Β΄, βαρύς και πλάγιος του δ΄. Οι οκτώ αυτοί βασικοί ήχοι επιδέχονται, όπως απέδειξε ο διαπρεπής ερευνητής και μελετητής της ελληνικής μουσικής Σίμων Καράς, μεγάλη ποικιλία παραλλαγών που βασίζονται σε λεπτές διαστηματικές διακρίσεις και παρέχουν έναν σημαντικό πρόσθετο εκφραστικό πλούτο στη μελωδία. Οι κλίμακες στηρίζονται στα τρία γένη της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής. Γένος ονομάζουμε το σύνολο των ήχων που έχουν την ίδια ή συγγενική διαίρεση τετραχόρδων. Ανάλογα με την διαίρεση των τετραχόρδων προκύπτουν τρία γένη: το διατονικό, το χρωματικό και το εναρμόνιο.
Οι κλίμακες της βυζαντινής μουσικής αποτελούνται από φθόγγους (νότες), που ο καθένας έχει μονοσύλλαβο όνομα που σχηματίζεται από τα επτά πρώτα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, στο οποίο προστίθεται σύμφωνο ή φωνήεν ανάλογα. Οι φθόγγοι είναι οι ακόλουθοι σε αντιστοιχία με την ευρωπαϊκή μουσική:
ΠΑ, ΒΟΥ, ΓΑ, ΔΙ, ΚΕ, ΖΩ, ΝΗ
RE, MI, FA, SOL, LA, SI, DO
Ανάλογα με τη χρονική αγωγή και τη γραμμή της μελωδίας που ακολουθεί κάθε μουσική σύνθεση προέκυψαν και τα είδη της εκκλησιαστικής μελοποιίας, που διακρίνονται σε: ειρμολογικό, στιχηραρικό και παπαδικό μέλος. Η βυζαντινή μουσική διαθέτει δική της μουσική σημειογραφία την "παρασημαντική".
Κατά τον 8ο αιώνα ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναπτύσσοντας την πριν απ' αυτόν μουσική γραφή, καθιερώνει την λεγόμενη αγγιστροειδή συμβολική παρασημαντική, η οποία αποτελεί κατά κάποιον τρόπον απλούστευση της προηγούμενης. Ο Ιωάννης ο Κουκουζέλης, ο φημισμένος βυζαντινός μαϊστωρ, στις αρχές του 13ου αιώνα επεξηγεί περαιτέρω την μουσική σημειογραφία, η οποία πλέον αποτελεί την παλαιά βυζαντινή μουσική σημειογραφία και η οποία (όπως και η προηγούμενη) αποτελούσε ένα στενογραφικό σύστημα μουσικής γραφής.
Το γραφικό σύστημα που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι η γραφή που διαμορφώθηκε από τους τρεις μουσικοδιδασκάλους το 1814 μΧ, τον αρχιμανδρίτη Χρύσανθο, τον Γρηγόριο Πρωτοψάλτη και τον Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα. Η αλήθεια είναι πως είναι αρκετά απλοποιημένη και ίσως να μας φανερώνει ένα μέρος μόνο από τον πλούτο αυτής της μουσικής. Το υπόλοιπο ευτυχώς έχει διασωθεί από γενιά σε γενιά μέσα από την προφορική παράδοση, που είναι και η σημαντικότερη, για τη σωστή συνέχεια της μουσικής.
Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική είναι τέχνη με ευρύτατες διαστάσεις και φανερώνει έναν λαμπρό και υψηλό πολιτισμό. Το σύστημά της σήμερα θεωρείται από επιφανείς μουσικολόγους, ως το πιο τέλειο και θαυμαστό μουσικό σύστημα. Είναι, λοιπόν, πολύτιμη εθνική κληρονομιά και έχουμε υποχρέωση να διαφυλάξουμε την παραδοσιακή της υφή και δομή και το βασικό λατρευτικό της χαρακτήρα.
ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Γκρίζης Θύμιος, μαθητής Β΄ Γυμνασίου
Η αλυσίδα των διπλών τειχών, με τις 11 πύλες και τους 192 πύργους, προστάτευε τα χερσαία σύνορα της Κωνσταντινούπολης για πάνω από 1000 χρόνια. Τα τείχη εκτείνονται σε απόσταση 6,5 χλμ από τη θάλασσα του Μαρμαρά ως τον Κεράτιο. Είναι χτισμένα από κόκκινο τούβλο που εναλλάσσεται με κομμάτια ασβεστόλιθου. Τα τείχη χτίστηκαν μεταξύ 412 και 422 μ.Χ. κατά τη βασιλεία του Θεοδοσίου Β'. Το 447, πενήντα τέσσερις πύργοι καταστράφηκαν λόγω σεισμού, αλλά ξαναχτίστηκαv αμέσως υπό την απειλή της άφιξης του Αττίλα του Ούνου. Αργότερα, τα τείχη αντιστάθηκαν σε πολιορκίες από Άραβες, Βουλγάρους, Ρώσους και Τούρκους. Ακόμη και οι στρατιές της Τέταρτης Σταυροφορίας, το μόνο που κατάφεραν ήταν να περάσουν τις επάλξεις στον Κεράτιο. Τελικά τα τείχη πέρασε ο Μωάμεθ ο Πορθητής το Μάιο του 1453. Οι Οθωμανοί σουλτάνοι που τον διαδέχτηκαν τα διατήρησαν σε καλή κατάσταση ως τα τέλη του 17ου αιώνα.
Βόσπορος & Κεράτιος κόλπος.
ΒΟΣΠΟΡΟΣ
Ο Βόσπορος αποτελεί ένα στενό που χωρίζει το Ευρωπαϊκό τμήμα (RumeIi. Ρωμυλία) της Τουρκίας από το Ασιατικό της τμήμα (AnadοIu - Ανατολία), συνδέοντας την προποντίδα (τουρκιστί: Μarmara Denizi) με.τον Eύξεινo Πόντο (Τοuρκιστί: Karadeniz). Έχει μήκος 30 Χμ, με μέγιστο πλάτος 3,700 μ στη βόρεια είσοδο, και ελάχιστο πλάτος 750 μ μεταξύ του AnadoIuhisar (Κάστρο της Ανατολίας) και του Rumelihisar (Κάστρο της Ρωμυλίας). Το βάθος κυμαίνεται από 36 έως 124. μέτρα.
Οι ακτές του στενού είναι πυκνοκατοικημένες. Δύο γέφυρες γεφυρώνουν το Στενό του Βοσπόρου. Η πρωτη, Γέφυρα Boqazici (Βόσπορος I}, έχει μήκος 1074 μέτρων και ολοκληρώθηκε το 1973. Η δεύτερη, Γέφυρα Fatih Sultan Mehmed (Βόσπορος I I ) έχει μήκος 1090 μέτρα και ολοκληρώθηκε το 1988, περίπου πέντε Χμ βόρεια της πρώτης γέφυρας.
Το όνομα, που σημαίνει πέρασμα βοδιού(βους + πόρος), συνδέεται με τον ελληνικό μύθο της Ιούς και του ταξιδιού της μετά τη μετατροπή της σε βόδι από το Δία για την προστασία της. Λέγεται επίσης στη μυθολογία ότι επιπλέοντες βράχοι κάποτε συνέθλιβαν κάθε πλοίο που προσπαθούσε να διαβεί το Βόσπορο έως ότου ο ήρωας Ιάσων πέρασε με πονηριά, οπότε οι βράχοι σταθεροποιήθηκαν, και επετεύχθη η πρόσβαση των Ελλήνων στον Εύξεινο Πόντο.
Ο Βόσπορος σχηματίστηκε περίπου το 5600 π.Χ. όταν τα ανερχόμενα νερά της Μεσογείου και της Προποντίδος ξεχύθηκαν προς τον Εύξεινο Πόντο, που έως τότε ήταν ένα αβαθές υδάτινο μόρφωμα.
Ως το στενότερο σημείο διέλευσης μεταξύ του Ευξείνου Πόντου και της Μεσογείου, ο Βόσπορος ήταν πάντα μεγάλης εμπορικής και στρατηγικής σημασίας. Η Ελληνική πόλη-κράτος των Αθηνών τον 5ο π.χ. αιώνα, που εξαρτώταν για την εισαγωγή δημητριακών από τη Σκυθία, διατηρούσε για το σκοπό αυτό συμμαχίες με πόλεις που ήλεγχαν τα στενά, όπως η Μεγαρική αποικία του Βυζαντίου.
Η στρατηγική σπουδαιότητα των στενών ήταν ένας από τους παράγοντες που έκαναν τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο να ιδρύσει εκεί το 330 τη νέα πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας Κωνσταντινούπολη. Η στρατηγική σημασία του Βοσπόρου παραμένει υψηλή, και ο έλεγχός του έχει αποτελέσει αντικείμενο αρκετών εχθροπραξιών στη σύγχρονη ιστορία, όπως ο Ρωσσοτοuρκικός πόλεμος 1877-1878, καθώς και η επίθεση των Συμμάχων στα Δαρδανέλλlα το 1915 κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Αρκετές διεθνείς συνθήκες ρυθμίζουν τη ναυσιπλοϊα στο Βόσπορο, περιλαμβανομένης της Συνθήκηc του Μοντραί, που υπεγράφη το 1936.
Η σκλάβα η Πόλη κάθεται στο Βόσπορο και κλαίει
Κι ο φιδωτός ο Βόσπορος την συμπονεί και λέει:
«Πες μου κυρά μου ζηλευτή, πεντάμορφη κυρά μου,
Γιατί ποτίζεις δάκρυα τα γαλανά νερά μου;
Σαν τι είναι που μου ζήτησες κι εγώ να μη στο φέρω;
Μήπως σ’ ελύπησα ο φτωχός και δίχως να το ξέρω;
Στα κάτασπρα τα πόδια σου δεν πέρασεν ημέρα,
που να μη σούφερα σκυφτός δώρα απ τον κόσμο πέρα.
Τα μύρα της Ανατολής και τα μεταξωτά της
Και τα χαλιά τα ατίμητα, τα μυριοπλουμιστά της
Και της Φραγκιάς τα ασημικά, και τα χρυσά στολίδια,
Και τα άλλα της τα ξακουστά, τα τόσα της παιχνίδια,
Πες μου λοιπόν γιατί μου κλαις, πεντάμορφη κυρά μου,
Γιατί ποτίζεις δάκρυα τα γαλανά νερά μου;»
«Στα κάτασπρα τα πόδια μου δεν πέρασεν ημέρα
που να μη μούφερες σκυφτός δώρα απ τον κόσμο πέρα.
Μον ένα δώρο ολημερίς κι ολονυχτίς προσμένω,
Κι ακόμα δεν μου τόφερε το κύμα σου αφρισμένο
Μον ένα δώρο λαχταρούν τα μάτια μου και κλαίνε,
Ατίμητο στα ατίμητα, ελευθεριά το λένε.»
Ο Βόσπορος που τάκουσε κοιτάζει την κυρά του
Κι αναστενάζει θλιβερά στα γαλανά νερά του.
ΚΕΡΑΤΙΟΣ ΚΟΛΠΟΣ
Ονομάζεται ο μεγαλύτερος κόλπος του Βοσπόρου, που βρίσκεται στην ευρωπαϊκή ακτή. Το μήκος του είναι 2.500 μ, το πλάτος 500 - 2.000 μ. κι έχει σχήμα σαν κέρατο ελαφιού. Είναι ένα μεγάλο λιμάνι και ύστερα από τα έργα των ανθρώπων έγινε ένα από τα σπουδαιότερα λιμάνια της γης.
Γύρω από τον Κεράτιο κόλπο χτίστηκαν μικρές συνοικίες, οι καλύτερες της Κωνσταντινούπολης, όπως ο Γαλατάς, το Φανάρι, το Πέραν, η Παλαιά Πόλη κ.ά. Στη συνοικία Φανάρι, γνωστή για τη δράση των κατοίκων της στα χρόνια της τουρκοκρατίας, βρίσκεται το πατριαρχείο.
Οι συνοικίες που χωρίζονταν από τον κόλπο, συγκοινωνούσαν με μικρά πλοία ή με δύο μεγάλες γέφυρες, τη γέφυρα του Γαλατά, που ήταν μεγαλύτερη από την παλιά γέφυρα. Έχουν χτιστεί με λίθους και είναι στερεωμένες σε σιδερένιους πλωτήρες, που ανοίγουν στη μέση σε πλάτος 30 μέτρων για να περάσουν τα πλοία.
Στους βυζαντινούς χρόνους πολλοί λαοί προσπάθησαν να πλησιάσουν και να κυριέψουν την Πόλη από τον Κεράτιο κόλπο. Έβρισκαν όμως την είσοδο κλειστή με πολύ χοντρή αλυσίδα, που εμπόδιζε τα εχθρικά πλοία να μπουν και να χτυπήσουν την Πόλη.
ΖΩΓΡΑΦΕΙΟΝ ΛΥΚΕΙΟΝ
(ΓYMNAΣJO - ΛΥΚΕΙΟ - ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΖΩΓΡΑΦΕΙΟΥ )
ΙΣΊΌΡΙΚΟ ΊΉΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΤΟΥ
Στο χώρο που λειτουργεί σήμερα το Zωγράφειο μετακομίζει το 1845 η "Σχολή της Ενορίας των Εισοδίων" της Κοινότητας Σταυροδρομίου σε δύο ξύλινα σπίτια και από το 1851 μετονομάζεται 'Ένοριακή Σχολή της Παναγίας" . Με τον καιρό το σχολικό αυτό κτίριο σαθρώνεται σε βαθμό να αποτελεί σοβαρό κίνδυνo για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς.
Σ' αυτή, την τραγική, κυριολεκτικά, για την παιδεία της Κοινότητας κατάσταση η Εφορία με τη βοήθεια της Οικονομικής Επιτροπής αναλαμβάνει σταυροφορία για την "εκ βάθρων" ανοικοδόμηση της Σχολής. Το έργο του εράνου προχωρούσε μεν όχι όμως με τον επιθυμητό ρυθμό, ως την ώρα. Που ο Χρηστάκης Ζωγράφος χορηγεί αυθόρμητα 10.000 χρυσές λίρες. Ποσό υπέρογκο για την εποχή. Αρκεί να σκεφτεί κανείς όn ο έρανος ως τότε μόλις 5000 λίρες μπόρεσε να αποφέρει και ακόμη όn χαρακτηρίζονταν Μεγάλοι Ευεργέτες όσοι πρόσφεραν 200 λίρες και πάνω.
Ύστερα από την εξαιρετική αυτή πρoσφορά υψώθηκε μεγαλοπρεπής ο Ναός των γραμμάτων, που προς τιμή του μεγάλου Ευεργέτη του, ονομάστηκε ΖΩΓΡΑΦΕΙΟ και τα εγκαίνια του έγιναν σnς 19 Σεπτεμβρίου 1893, παρουσία της Α.θ.Π, του Οικουμενικού Πατριάρχου Νεοφύτου Η'. Έκτοτε λειτούργησε ως πραγματολογικό εξατάξιο Γυμνάσιο (Λύκειο) και έδωσε τους πρώτους 9 αποφοίτους από το Λύκειο το 1899.
Η εκδήλωσή μας στο Ζωγράφειο Σχολείο
Είναι η δεύτερη μέρα παραμονής μας στην Κων/πολη και σήμερα Δευτέρα 4/12/06 θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση που έχουμε προγραμματίσει στο Ζωγράφειο Σχολείο. Φτάσαμε στην πλατεία taxim, περπατήσαμε περίπου 5 λεπτά και τότε είδαμε ένα μεγάλο παλιό κτίριο.
Περνώντας την κεντρική είσοδο το πρώτο πράγμα που είδαμε ήταν μια πινακίδα η οποία έγραφε διάφορες πληροφορίες για την ιστορία του σχολείου. Στην συνέχεια μας υποδέχτηκε ο Διευθυντής του σχολείου, ο οποίος μας ξενάγηση στους χώρους του σχολείου. Μας έδειξε τη βιβλιοθήκη, τα Γραφεία, τις αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, τις αίθουσες Φυσικής, Ιστορίας, Γεωγραφίας, Πληροφορικής, καθώς και τις αίθουσες που οι μαθητές κάνουν τα μαθήματά τους. Μας έκανε εντύπωση η μεγαλοπρέπεια, οι ξύλινες επενδύσεις, οι προθήκες με τα πολλά ενθύμια και αναμνηστικά, που πήρε το Ζωγράφειο μέσα στα 114 χρόνια της λειτουργίας του. Σταθήκαμε στην αγάπη του μεγάλου ευεργέτη Χρηστάκη Ζωγράφου, που έδωσε ένα υπερβολικά μεγάλο ποσό για το κτίσιμο και τον εξοπλισμό αυτού του σχολείου.
Μετά συγκεντρωθήκαμε όλοι οι μαθητές σε μια τάξη δίπλα από την αίθουσα τελετών όπου εκεί οι καθηγητές μας έδειξαν τη σειρά που θα ανέβουμε στη σκηνή. Όσο η ώρα περνούσε το άγχος όλο και μεγάλωνε, ειδικά όταν οι καθηγητές μας ανακοίνωσαν ότι σε λίγα λεπτά θα ανεβαίναμε στην σκηνή για την εκδήλωση. Όταν ανεβήκαμε στη σκηνή το κοινό άρχισε να μας χειροκροτεί. Η εκδήλωση ξεκίνησε με διάφορους εκκλησιαστικούς ύμνους και στη συνέχεια με παραδοσιακά τραγούδια, όπου το κοινό άρχισε να χορεύει. Μας έκανε εντύπωση ο ενθουσιασμός, αλλά και η συγκίνηση των Ελλήνων της Πόλης. Μετά από τα δώρα και τα αναμνηστικά που δόθηκαν, η εκδήλωση είχε φτάσει στο τέλος. Ο Διευθυντής του σχολείου, μας έδωσε μια ατζέντα σε όλους τους μαθητές ως αναμνηστικό δώρο της επίσκεψής μας και επίσης μια αναμνηστική πλακέτα από το Ζωγράφειο και μια πλακέτα από τους φίλους του Γηροκομείου του Μπαλουκλή, που ήταν αφιερωμένη η εκδήλωσή μας, που δόθηκαν στη Διευθύντρια του σχολείου μας.
Μετά το πέρας της εκδήλωσης συγκεντρωθήκαμε όλοι στον τελευταίο όροφο του κτιρίου όπου εκεί είχαν ετοιμάσει ένα μπουφέ με πολίτικα εδέσματα. Από το μπαλκόνι του σχολείου μπορούσε κανείς να δει την Αγια- Σοφιά και το μπλε τζαμί.
Στη συνέχεια κατεβήκαμε για να γνωρίσουμε τα παιδιά από το Ζωγράφειο Σχολείο, τα οποία ήταν πολύ ευγενικά και φιλόξενα μαζί μας. Καθώς συζητούσαμε με τα παιδιά ήρθαν κάποιες κυρίες οι οποίες μας συγχάρηκαν για την εμφάνισή μας και μας είπαν ότι συγκινήθηκαν πάρα πολύ και επίσης ότι πρέπει να τους επισκεπτόμαστε πιο συχνά γιατί τους δίνουμε κουράγιο και δύναμη, για να αντιμετωπίζουν τα πολλαπλά προβλήματά τους.
Αφού γράψαμε σε ένα βιβλίο τις εντυπώσεις μας, μας αποχαιρέτησαν και φύγαμε για το ξενοδοχείο με τις καλύτερες αναμνήσεις. Είχαμε γνωρίσει ένα ιστορικό Ελληνικό Σχολείο, που έβγαλε μεγάλους και σημαντικούς ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, στην σημαντικότερη πόλη του κόσμου, τη Βασιλεύουσα των πόλεων, την Κωνσταντινούπολη.
Οι μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου, Χρύσα Ιωάννου
Παναγιώτα Κανιού
Μαρίνα βλάχου
Μαρία Κατσούπη
Οδοιπορικό της εκδρομής μας
Μαρίνα Κόκκαλη, Α’ Λυκείου
Βασιλική Ασημάκη, Γ’ Γυμνάσιου
Σάββατο 02-12-06 1η Μέρα
Να ‘μαστε λοιπόν …! Μαζεμένοι όλοι στις 6:45 η ώρα το πρωί στο παλιό Τρένο με τις βαλίτσες μας, έτοιμοι για την εκδρομή που τόσο περιμέναμε …..Ο Δημήτρης, ο Χρήστος, ο Πάνος, η Ντίνα, η Γιώτα, ο Βασίλης, η Βάσω, η Κάτια, η Βάσια, ο Παναγιώτης, ο Γιώργος, ο Βαγγέλης, η Ελενίκη, εγώ, η Καλομοίρα, η Χρύσα, η Μαρίνα, η Μαρία, η Παναγιώτα, η Μαρία, ο Θεοδώσιος, ο Θύμιος, ο Λεωνίδας, ο Κων/νος και η Μαρία μαζί με τους καθηγητές μας τον κ. Μαστροσπύρο, τον κ. Σκιαδά, την κ.Αλεξάκη, την κ. Χαραλάμπους, την κ.Σκανδάλου και φυσικά τη Διευθύντρια μας, την κ. Μαμασούλα. Επίσης μας συνόδευαν δυο γονείς, ο κ. Καμζέλας και ο κ. Γκρίζης. Οδηγοί μας ήταν ο κ. Γρομιτσάρης και η γυναίκα του Άννα. Μπήκαμε λοιπόν στο λεωφορείο και ύστερα από 4 ώρες περίπου ήμασταν στη Λαμία για ξεκούραση μισής ώρας. Ύστερα ξανανεβήκαμε στο πούλμαν και το μεσημεράκι σταματήσαμε στην Κατερίνη στο Everest, για μεσημεριανό φαγητό . Συνεχίσαμε το ταξίδι μας κι η επόμενη στάση για ξεκούραση ήταν στην Καβάλα κατά τις 5:00 η ώρα. Το βραδάκι φτάσαμε στην Κομοτηνή και τακτοποιηθήκαμε στο ξενοδοχείο όπου επρόκειτο να διανυκτερεύσουμε. Φάγαμε βραδινό, γυμναστήκαμε στο γυμναστήριο, είδαμε τηλεόραση κι ύστερα πήγαμε στα κρεβάτια μας να ξεκουραστούμε, γιατί μας περίμενε μια μέρα γεμάτη ενθουσιασμό, αλλά και κούραση.
Κυριακή 03-12-06 2η Μέρα
Πρωί αναχωρήσαμε από την Κομοτηνή για να φτάσουμε μετά από 2 ώρες στα ελληνοτουρκικά σύνορα και να γίνει έλεγχος διαβατηρίων. Η πρώτη στάση μας στην Τουρκία ήταν στη Ραϊδεστό και στη συνέχεια αναχωρήσαμε για Κωνσταντινούπολη. Αντικρίσαμε από μακριά τη μεγάλη Πόλη, τα τείχη της, τη θάλασσα Σταματήσαμε στην Παναγιά την Μπαλουκλιώτισσα με τα θρυλικά ψάρια και τους τάφους των Πατριαρχών κι επισκεφτήκαμε και την Παναγιά των Βλαχερνών κι ύστερα φύγαμε για το ξενοδοχείο ¨Black Bird ¨(μαύρο πούλι).
Δευτέρα 04-12-2006 3η Μέρα
Τη Δευτέρα φύγαμε για τα Πριγκιποννήσια και επισκεφτήκαμε τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Ο λόφος όπου βρίσκεται η Θεολογική Σχολή λέγεται αλλιώς και λόφος της ελπίδας. Είχαμε την υπέροχη εμπειρία ν’ ανεβούμε σε άμαξα με άλογα. Τα υπέροχα αυτά νησιά θα έπρεπε να ονομάζονται “γατονήσια”, όχι Πριγκιποννήσια, γιατί είναι γεμάτα γάτες. Στη θάλασσα του Μαρμαρά είδαμε κι υπέροχα ανάκτορα που ξεπρόβαλλαν μέσα από την ομίχλη. Επισκεφθήκαμε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, προσκυνήσαμε και είδαμε από κοντά την «κλειστή πύλη», όπου κρέμασαν τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄. το βράδυ ήταν η εκδήλωσή μας στο Ζωγράφειο Σχολείο, ένα απ΄τα παλιά ελληνικά Σχολεία της Κων/πολης στο οποίο φοιτούν περίπου 49 ελληνόπουλα. Η εκδήλωση συγκίνησε τους έλληνες της Κων/πολης που ήρθαν να δουν τη γιορτή, αλλά τους έδωσε και δύναμη, όπως οι ίδιοι ομολόγησαν..
Τρίτη 05-12-2006 4η Μέρα
Ξεκινήσαμε την ξενάγηση στα σπουδαιότερα αξιοθέατα της πόλης. Ξεκινήσαμε με τον Ιππόδρομο που βρίσκεται στο κέντρο της Βυζαντινής Πόλης, και σχεδιάστηκε από το ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο. Μετά πήγαμε στο Μπλε Τζαμί που το κανονικό του όνομα είναι Σουλτάν Αχμέτ Τζαμί και κατασκευάστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα από τον Αχμέτ Αγά. Έχει φτιαχτεί με βάση τα πρότυπα της Αγίας Σοφίας κι έχει 6 μιναρέδες. Πήγαμε στο πατριαρχείο κι ύστερα στην Αγία Σοφία που είναι ένα ασύγκριτα όμορφο κτίσμα με ανυπέρβλητη ομορφιά και υπέροχα ψηφιδωτά που λάμπουν στο φως του ήλιου. Ακολούθησε επίσκεψη στη Μονή της Χώρας που περιέχει τα καλύτερα ψηφιδωτά του κόσμου. Το μεσημέρι πήγαμε στην περιοχή του Taksim, περπατήσαμε στον πεζόδρομο για να δούμε και να διαλέξουμε μουσικά όργανα, να δούμε από κοντά παλιά ελληνικά σπίτια, να χαζέψουμε τους μικροπωλητές. Ήμασταν κουρασμένοι αλλά ήταν κάτι που εκκρεμούσε ακόμα κι αυτό ήταν η επίσκεψη μας στην εκκλησία του Άγιου Νικολάου όπου θα συναντούσαμε τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Να, κάτι άλλο σπουδαίο, είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε από κοντά τον Οικουμενικό Πατριάρχη.
Τετάρτη 06-12-2006 5η Μέρα
Τελευταίο πρωϊνό στην Πόλη. Επισκεφτήκαμε τη σκεπαστή αγορά, το Καπαλί-Τσαρσί για ψώνια και κάναμε τα μεγαλύτερα παζάρια που μπορεί να φανταστεί κανείς. Αναχωρήσαμε για την Ελλάδα με αλησμόνητες εντυπώσεις. Το βραδάκι φτάσαμε στην Κομοτηνή και μιας και ήταν η τελευταία μας βράδια, βγήκαμε όλη η παρέα σε ένα παραδοσιακό μαγαζάκι. Φάγαμε, χορέψαμε, τραγουδήσαμε και αποχαιρετήσαμε την Κομοτηνή.
Πέμπτη 07-12-2006 6η Μέρα
Την άλλη μέρα πρωί – πρωί πήραμε το δρόμο της επιστροφής. Σταματήσαμε στο Πόρτο Λάγος όπου βρίσκεται το μετόχι της Μονής Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους, ο Άγιος Νικόλας και το παρεκκλήσι της Παναγίας με τη θαυματουργό εικόνα της. Μας έκαναν εντύπωση τα πολλά αφιερώματα και οι αμέτρητες φωτογραφίες που βρισκόταν γύρω από την εικόνα, που μαρτυρούσαν τα πολλά θαύματα της Παναγίας μας σ’ αυτούς τους ανθρώπους. Φτάσαμε στο Αγρίνιο, έχοντας μείνει με τις καλύτερες εντυπώσεις . Είμαστε σίγουροι ότι αυτή η εκδρομή θα είναι μια υπέροχη ανάμνηση στη ζωή μας.
Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ ΣΤΗ ΣΚΕΠΑΣΤΗ ΑΓΟΡΑ
Η επίσκεψη μας στη Σκεπαστή Αγορά πρόσφερε σ’ όλους μας μια καταπληκτική εμπειρία . Είδαμε, μάθαμε κι ακούσαμε πάμπολλα ιδιαιτέρως εντυπωσιακά πράγματα Περπατώντας τον ιδιαίτερο αυτό χώρο, το Καπαλί Τσαρσί όπως λέγεται στα Τούρκικα, διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για μια αγορά-λαβύρινθο με δρόμους, παράδρομους, στοές, τράπεζες, χαμάμ, καφενεία, εστιατόρια, χιλιάδες καταστήματα, αναρίθμητα εργαστήρια, τζαμί, ταχυδρομεία κι αστυνομικό τμήμα .
Απολαύσαμε τους καταστηματάρχες και τους υπαλλήλους σε μια Βαβέλ γλωσσών να προσπαθούν να πείσουν τους εκατοντάδες υποψηφίους αγοραστές να ψωνίσουν: Είδη ρουχισμού, δερμάτινα, παπούτσια, τσάντες, πορτοφόλια, αθλητικά είδη - άλλοτε αυθεντικά, άλλοτε καλύτερες ή χειρότερες απομιμήσεις - αναμνηστικά, παραδοσιακά αντικείμενα χειροτεχνίας, χαλιά, κεραμικά, πολύχρωμα γυαλικά ή κρυστάλλινα ποτηράκια για τσάι, ξυλόγλυπτα ρολόγια, ταμπακέρες, καθρέπτες, στολές για χορό της κοιλιάς και πολυάριθμα άλλα είδη σε τιμές που καθορίζονταν από τη διάθεση του αγοραστή και του πωλητή για παζάρια.
Διασκεδάσαμε αφάνταστα σκαρώνοντας διαγωνισμούς ταλέντων στο παζάρεμα και καμαρώναμε, μέρες μετά για τα ψώνια μας και τις καλές τιμές που νομίζαμε ότι πετύχαμε. Παραξενευτήκαμε από τη διαπίστωση ότι οι περισσότεροι Τούρκοι έμποροι μιλούσαν άνετα τρεις γλώσσες και ήταν πρόθυμοι να κεράσουν καφέ ή τσάι και να βοηθήσουν όσους είχαν χαθεί στους ολόϊδιους δρόμους, να βρουν την έξοδο.
Μιλώντας με ιδιοκτήτες χρυσοχοείων μάθαμε ότι κάθε χρόνο στα χρυσοχοεία της Αγοράς πωλούνται σχεδόν 100 τόνοι! Χρυσών κοσμημάτων κι άλλων πολύτιμων μετάλλων. Μάθαμε επίσης ότι τμήμα του κτιριακού συγκροτήματος της αγοράς χρονολογείται από το 9Ο αιώνα, όπου στεγάζονταν το Βυζαντινό Υπουργείο Οικονομικών και το οποίο μετατράπηκε σε κέντρο εμπορίου το 1461, οκτώ χρόνια μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Μετά από 300 χρόνια ακμής το Μεγάλο Παζάρι ακολούθησε την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατάφερε όμως ν’ αντέξει τον καταστροφικό σεισμό του 1894, αλλά και τη μεγάλη πυρκαγιά του 1953 για ν’ ανακάμψει, ξαναβρίσκοντας την παλιά του αίγλη.
Εντέλει το πιο σημαντικό – ίσως – που μάθαμε, χαιρετώντας ντόπιους και ξένους επισκέπτες διαφόρων εθνικοτήτων, είναι ότι ο πολιτισμός, η ιστορία, η ευγένεια, η φιλοξενία και η εφευρετικότητα, μάλλον σίγουρα δεν είναι αποκλειστικά ελληνικά χαρακτηριστικά.
Δόσιου Καλομοίρα - Μαυροπούλου Ελενίκη
Μαθήτριες της Α΄ Λυκείου
ΤΟ ΣΚΙΣΜΕΝΟ ΕΘΝΟΣΗΜΟ ΚΑΙ Ο ΑΛΗΘΙΝΟΣ ΜΟΥ ΓΕΙΤΟΝΑΣ
Μεσημέρι της ηλιόλουστης Τετάρτης 6 Δεκεμβρίου, ύστερα από την επίσκεψη στο σαγηνευτικό Ντολμά Μπαχτσέ στη γειτονιά Μπεσικτάς, είχαμε ελεύθερο χρόνο 4 ωρών για ψώνια στην αχανή σκεπαστή αγορά Καπαλί Τσαρσί, που έχει 85 περίπου χιλιάδες μικρομάγαζα, όπου μπορείς να βρεις ό,τι περνά από το νου σου!
Μη χάνοντας χρόνο, ο φίλος μου ο Θεοδόσης κ’ εγώ, αρχίσαμε να περιηγούμαστε στην αγορά με σκοπό βεβαίως να αγοράσουμε αναμνηστικά ρούχα, ανατολίτικα γλυκά. Αυτό που μας έκανε εντύπωση ήταν η ισχυρή επίμονη των Τούρκων πωλητών να παζαρεύουν τις τιμές των προϊόντων τους, ώστε να μη χάσουν τον πελάτη! Θυμάμαι το πουκάμισο που αγόρασα το οποίο αρχικά κόστιζε 58 ευρώ:
- Θα κοιτάξω κ’ αλλού αδερφέ, του είπα!
- Εντάξει Γιουνάν για σένα τριάντα πέντε! μου φώναζε σε σπαστά ελληνικά.
- Όχι θα ξαναπεράσουμε, λέει ο Θεοδόσης.
- Τριάντα! Άντε εικοσιπέντε!! Έλα Γιουνάν, δέκα ευρώ, επέμεινε και εγώ τότε γύρισα και το πήρα!
Αυτό όμως που έγινε πιο κάτω αποτέλεσε μια στιγμή την οποία θα θυμάμαι για όλη μου τη ζωή. Αφού είχαμε τελείωση τα ψώνια ο Θεοδόσης κ’ εγώ ήμασταν έτοιμοι να βγούμε από την αγορά, όταν το μάτι μας έπεσε πάνω σ’ ένα μαγαζάκι που εκτός των άλλων πουλούσε και φανέλες τούρκικων ομάδων. Ε , δεν έλεγε τώρα οι δυο φανατικότεροι ποδοσφαιρόφιλοι του σχολείου να μην πάρουμε μια φανέλα! Μπαίνοντας μέσα στο στενό μαγαζάκι είδαμε έναν γεροδεμένο άντρα γύρω στα τριάντα ο οποίος, αφού μας δήλωσε ότι ήταν ένθερμος οπαδός της Μπεσικτάς, μου έδωσε μια φανέλα για να την πάρω. Μου άρεσε, τον παζάρεψα. Ήταν έτοιμος να την τυλίξει, όταν πρόσεξα ότι η φανέλα στο σημείο της καρδιάς έφερε το τούρκικο εθνόσημο καθώς η Μπεσικτάς αγωνίζεται στο επαγγελματικό πρωτάθλημα της Τουρκίας.
- θα με κοροϊδεύουν στο Γιουνανιστάν, του εξήγησα. Θέλω μια χωρίς τη σημαία.
- Εγώ όχι έχω αδερφέ, μου είπε. Φανέλα Μπεσικτάς μόνο με σημαία έχω.
- Μπορείς να την ξηλώσεις, τον ρώτησα. Έστω να την σκίσεις. Δεν έχω πρόβλημα με τους Τούρκους αλλά………Εν τω μεταξύ ο Θεοδόσης μου έκανε νόημα τύπου «Τρελάθηκες» και μου είπε στ’ αυτί: - Χαζός είσαι, τι του λες εκεί, πάμε να φύγουμε μην βγάλει κανά μαχαίρι και μας σφάξει. Και τότε έγινε το απίστευτο! Ο Τούρκος πιάνει έναν χαρτοκόπτη πήρε τη φανέλα, έσκυψε μπροστά μας και χωρίς ενδοιασμό ξήλωσε το τούρκικο εθνόσημο! Και για ποιο τρομερό ποσό το έκανε αυτό; Για 9 λίρες! Και όμως για το εξευτελιστικό εκείνο ποσό ο άνθρωπος αυτός, του οποίου η σκέψη γαλουχήθηκε από τον Κεμάλ, τον τούρκικο εθνι(κι)σμό που προστάζει αγάπη στη μητέρα Τουρκία, δέχθηκε χωρίς κουβέντα να ξηλώσει την τούρκικη σημαία από τη φανέλα της αγαπημένης του Μπεσικτάς . Και για χάρη ενός έλληνα, ή μάλλον ενός Γιουνάνη, ενός Γκιαούρη, ενός άπιστου αλλόθρησκου, ενός σκυλιού για να του το ανταποδώσω. Για χάρη μου.
Πέραν του αξιομνημόνευτου αυτού γεγονότος, η εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη μου πρόσφερε την ευκαιρία να βαδίσω στα μονοπάτια της ιστορίας, «να ξεφυλλίσω» άλλη μια φορά τις σελίδες όσων διδάχθηκα τόσα χρόνια, αλλά και να γνωρίσω από κοντά τη μεγαλοπρέπεια της ισλαμικής τέχνης. Είδα την αγάπη, την απλότητα, το φως στο πρόσωπο του Πατριάρχη, ένιωσα το δέος, το έλεος, τη συγκίνηση στην ανεπανάληπτα εντυπωσιακή Αγια Σοφιά, έμεινα άφωνος από τη χλιδή του Ντολμά Μπαχτσέ, εντυπωσιάστηκα στο εκπληκτικό Μπλε Τζαμί, φούσκωσα από υπερηφάνεια στη Σχολή της Χάλκης. Κατάλαβα πως ό,τι διδάχθηκα για τη Βασιλεύουσα δεν ήταν παραμύθι, είναι αλήθεια μια υπέρλαμπρη αλήθεια, μια αλήθεια που σε κάνει να κλαις, μια αλήθεια εκεί, λουσμένη στο Βόσπορο. Η δική μου αλήθεια, η απόδειξη όσων ακούω και άκουσα για το λίκνο της Ανατολής, το λίκνο της Ορθοδοξίας, το λίκνο του ελληνισμού, την Κωνσταντινούπολη.
H πιο σημαντική προσφορά όμως της εκδρομής αυτής ήταν ότι γνώρισα ποιος είναι ο αληθινός μου γείτονας. Πριν την εκδρομή, ομολογουμένως, είχα κακή άποψη για τους Τούρκους, ξεπερνώντας πολλές φορές τα όρια. Τελικά άλλαξα γνώμη! Οι Τούρκοι είναι ένας ευγενικός λαός , φιλόξενος με αρκετές ομοιότητες προς την ελληνική ιδιοσυγκρασία. Στις ταβέρνες που πήγα τόσο στην Κωνσταντινούπολη όσο και στην Ραιδεστό και στη Χάλκη, όταν τους έλεγα ότι είμαι έλληνας ήταν συζητήσιμοι. Τους μιλούσα για την Αγια Σοφιά και τη Σμύρνη, μου έλεγαν για τα γλυκά τους, τα χαμάμ και τα τζαμιά. Τους έλεγα για το Αγρίνιο και το ταμπάκο, μου έλεγαν για το ειδυλλιακό Παμούκ Καλέ και για τους θρύλους της Άγκυρας. Και πάντα η κουβέντα συνοδευόταν από χειραψίες. Είναι άνθρωποι των οποίων η όψη σε φοβίζει, είναι μια άλλη διαφορετική ασιατική φυλή με αδρά χαρακτηριστικά. Δεν παύουν όμως να είναι άνθρωποι! Γιατί να τους κρίνουμε από τις διαρκείς πολεμικές μεταξύ μας συγκρούσεις; Γιατί; Αφού εκτελούν διαταγές, πολλές φορές δίχως τη θέληση τους. Γιατί; Αφού είναι τόσο ζεστοί και φιλόξενοι άνθρωποι. Ναι, η Κωνσταντινούπολη ήταν κάποτε ελληνική. Τώρα όμως είναι τούρκικη και τη χάσαμε. Και τη λένε Ισταμπούλ. Ας το χωνέψουμε επιτελώς όσο δύσκολο και αν είναι. Και ας πάψουμε να κρίνουμε έναν λαό μόνο και μόνο από την ιστορία . Γιατί η ιστορία έγραψε για την Κωνσταντινούπολη και δεν ξεγράφει.
Χρήστος Ραμμόπουλος
Μαθητής της Γ΄ Λυκείου